Sankcja kredytu darmowego – czy bank może mścić się na kredytobiorcy za złożenie pozwu?

Sankcja kredytu darmowego to mechanizm prawny chroniący konsumentów przed nieuczciwymi praktykami banków i innych kredytodawców. Chociaż istnieje w naszym prawie od dawna, dopiero niedawno zaczęto z niej korzystać. Na światło dzienne wyciągnęły ją kancelarie odszkodowawcze, uświadamiając kredytobiorcom jej istnienie. Skuteczne jej zastosowanie pozwala na uniknięcie płacenia odsetek i innych kosztów okołokredytowych i w efekcie daje darmowy kredyt. Aby jednak było to możliwe, umowa kredytowa musi zawierać braki lub uchybienia ujęte w ustawie o kredycie konsumenckim. Niektórzy wciąż mają obawy, czy skorzystanie z SKD nie spowoduje negatywnych konsekwencji ze strony banku wobec kredytobiorcy. Prawo jednak takich konsekwencji nie przewiduje.

• Bank nie ma podstaw do wyciągania negatywnych konsekwencji względem kredytobiorcy, który chce skorzystać z sankcji kredytu darmowego. SKD ma chronić kredytobiorcę i nie może być wykorzystywana przeciw niemu.
• To bank poniesie dotkliwe konsekwencje z powodu wadliwej umowy, jeśli kredytobiorca zechce skorzystać z SKD. W grę mogą wchodzić duże pieniądze.
• Kredytobiorca ma pełne prawo dochodzić swoich praw w sądzie w przypadku, gdy bank zignoruje jego oświadczenie o skorzystaniu z SKD. Banki o tym wiedzą i chcą zmiany przepisów.
• Chociaż linia orzecznicza jeszcze nie jest do końca ugruntowana, sądy zaczynają piętnować nieuczciwe praktyki banków i zapadają korzystne dla kredytobiorców wyroki.

Brak podstaw prawnych do karania kredytobiorcy za sankcje kredytu darmowego

Pomimo że liczba pozwów o skorzystanie z sankcji kredytu darmowego cały czas dynamicznie rośnie i banki już w swoich raportach wskazują na ten problem, wciąż jeszcze wielu kredytobiorców obawia się, czy zastosowanie SKD nie spowoduje działań odwetowych ze strony banku i czy bank nie wyciągnie konsekwencji wobec kredytobiorcy.

Prawnicy uspokajają, mówiąc, że nie ma żadnych podstaw prawnych do wyciągania negatywnych konsekwencji wobec takiego kredytobiorcy. Bank nie może z tego tytułu wypowiedzieć umowy, jeśli kredytobiorca nie narusza jej postanowień i cały czas spłaca raty jak dotychczas, łącznie z częścią odsetkową. Bank nie może tego zrobić także w sytuacji, gdy klient po złożeniu wniosku o zabezpieczenie i uzyskaniu akceptacji przez sąd, zaprzestanie płatności części odsetkowej rat, ponieważ nie będzie to samowolka kredytobiorcy, lecz decyzja wydana przez sąd.

Nie ma się więc czego obawiać, składając do banku oświadczenie o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego, gdyż bank nie może wyciągnąć z tego tytułu żadnych przykrych dla kredytobiorcy konsekwencji, poza zignorowaniem tego faktu. W takiej sytuacji pozostaje klientowi banku droga sądowa, a po wygraniu sprawy, to bank poniesie negatywne konsekwencje z powodu skonstruowania nieczytelnej lub wadliwej umowy. Złożenie więc oświadczenia czy pozwu do sądu o SKD nie stwarza żadnego ryzyka dla konsumenta, gdyż bank nie może go zaskoczyć żadnymi przykrymi konsekwencjami, jeśli ten cały czas z umowy się wywiązuje do czasu wyroku sądu.

Pewną ciekawostką jest fakt, że z sankcji można skorzystać nie tylko w ramach wytoczonego przez siebie powództwa, ale także np. w czasie toczącego się postępowania egzekucyjnego, które toczy się przeciwko kredytobiorcy, któremu bank wypowiedział umowę z powodu zaniechania spłacania kredytu. Świadczy o tym przykład wyroku wydanego przez Sąd Okręgowy w Rzeszowie 13 października 2023 roku o sygn. akt I C 2151/22

Cel sankcji kredytu darmowego

Sankcja kredytu darmowego została ustanowiona po to, aby chronić kredytobiorców przed nieuczciwymi praktykami banków i nie może być wykorzystana przeciwko nim. Jej celem jest:

• Dyscyplinowanie kredytodawców do przestrzegania przepisów prawnych zawartych w ustawie o kredycie konsumenckim.
• Ukaranie kredytodawców, którzy te przepisy naruszają.
• Ochrona praw konsumentów, którzy korzystają z kredytów gotówkowych przeznaczonych na różne cele prywatne w kwocie nie większej niż 255 550 złotych i nie mają zabezpieczenia hipotecznego.

Warto wiedzieć, że prawo do skorzystania z sankcji kredytu darmowego przysługuje w trakcie trwania umowy, jak i do 12 miesięcy od jej wykonania, ale nie dłużej. Cały czas jednak trwają dyskusje między prawnikami, dotyczące terminu zwanego wykonaniem umowy. Zdania są podzielone i wątpliwości mają czasem nawet sądy. Z tego też względu do TSUE powędrowały pytania prejudycjalne w tej sprawie. Kredytobiorca bowiem za moment wykonania umowy uznaje termin spłaty ostatniej raty kredytu, natomiast bank moment wypłaty kredytu. Jak widać więc, aby cele sankcji mogły być w pełni realizowane przez polskie sądy, musi się jeszcze ukształtować linia orzecznicza. Stanie się tak wtedy, gdy rozwiane zostaną wszelkie wątpliwości, które mogą wynikać z niedoprecyzowania przepisów polskiego ustawodawcy.

Dla tych, którzy chcieliby dogłębnie zapoznać się z przepisami, które wprowadzają sankcję kredytu darmowego, informujemy, że istnieje ona już od 12 maja 2011 roku i została przewidziana w art. 45 ustawy o kredycie konsumenckim. Skorzystanie z niej daje możliwość uznania zaciągniętego kredytu za darmowy. Oznacza to więc, że kredytobiorca będzie musiał zwrócić bankowi jedynie pożyczony kapitał.

Tabela: Liczba postępowań sądowych dotyczących SKD w wybranych bankach (I-III kwartał 2024 r.)

Konsekwencje zastosowania sankcji kredytu darmowego dla banku

Mimo tego, że nie do końca jeszcze ukształtowana jest linia orzecznicza w polskich sądach w sprawach związanych z SKD, zapadają już korzystne dla kredytobiorców wyroki, a banki ponoszą dotkliwe konsekwencje swoich błędów.

W przypadku zastosowania sankcji kredytu darmowego bank traci prawo do pobierania prowizji, odsetek i innych opłat związanych z udzielonym kredytem lub pożyczką. Mało tego, bank w takiej sytuacji musi także zwrócić kredytobiorcy odsetki i inne koszty okołokredytowe, które zapłacił on wcześniej na poczet spłaty kredytu. W zależności od tego, kiedy kredyt został zaciągnięty, mogą to być większe lub mniejsze kwoty.

W przypadku kredytów, które już długo są spłacane, kredytobiorcy odzyskują spore kwoty pieniędzy, które sięgają czasem nawet 100 tys. złotych. Jeśli natomiast kredyt został zaciągnięty stosunkowo niedawno, odzyskana kwota może być znacznie mniejsza, ale za to duże korzyści w przyszłości. Zmaleją bowiem w znaczny sposób raty, gdyż bank nie będzie już na kliencie zarabiał. Ma bowiem w takiej sytuacji tylko prawo do odzyskania kapitału, który pożyczył.

Najczęściej popełniane przez bank błędy w umowach

Aby z sankcji skorzystać, musi się okazać, że bank w zawartej z klientem umowie kredytowej popełnił błędy takie jak:

• różnego rodzaju błędy formalne dotyczące nieprawidłowego oznaczenia umowy, w tym braki danych i informacyjne dotyczące warunków umowy, jak i informowania klienta o tych warunkach z wyprzedzeniem, aby miał on czas na zapoznanie się z nimi przed zawarciem umowy,
• uchybienia w formule zmiany poziomu oprocentowania i błędne wyliczenie RRSO,
• naliczanie odsetek od prowizji czy innych kosztów, np. ubezpieczenia,
• niczym nieuzasadniony zawyżony poziom odsetek oraz pozaodsetkowych kosztów kredytu,
• błędne określenie całkowitej kwoty kredytu,
• brak informacji o oprocentowaniu odsetek przeterminowanych lub naliczanych w przypadku odstąpienia od umowy kredytowej,
• zapisy abuzywne w umowie.

Lista braków i uchybień kwalifikujących się do skorzystania z sankcji kredytu darmowego jest jeszcze większa i nie sposób wymienić tu wszystkich szczegółów. Przedstawione powyżej to te najczęściej występujące naruszenia, które banki popełniały w przeszłości i robią to często do dziś.

Jak informują prawnicy, którzy zajmują się analizą takich umów, często zdarza się, że w jednej umowie występuje po kilka różnego rodzaju błędów, a sytuacja może dotyczyć dużej grupy kredytobiorców, gdyż zawarto w Polsce około 18 mln umów o kredyt konsumencki. Nie ma się co dziwić więc, że banki patrzą z niepokojem na rosnącą ilość pozwów i domagają się zmiany prawa, a konkretnie stosowania sankcji jedynie w sytuacji rażących naruszeń, które mają bezpośredni wpływ na sytuację finansową klienta. Chcą, aby drobne błędy w umowach były tolerowane.

Sankcja kredytu darmowego – prawa kredytobiorcy

Konsument, który zaciągnął kredyt gotówkowy od banku lub placówki pozabankowej i jego umowa zawiera braki albo błędy wskazane powyżej, przez co może utrudniać zrozumienie warunków umowy lub jawnie wprowadza w błąd, ma pełne prawo do:

• zakwestionowania takiej umowy poprzez złożenie do banku oświadczenia o zastosowaniu sankcji kredytu darmowego
• złożenia pozwu do sądu i dochodzenia swoich praw na drodze sądowej, jeśli bank odmówi uznania sankcji
• spłaty takiego kredytu bez żadnych dodatkowych kosztów, czyli wyłącznie pożyczonego kapitału.

Złożenie do banku pisemnego oświadczenia o skorzystaniu z SKD jest pierwszym koniecznym do podjęcia krokiem, który jednak często nie daje takich rezultatów, jakich kredytobiorca oczekuje. Bank najczęściej ignoruje takie oświadczenia lub wręcz odmawia uznania sankcji.

Wówczas przysługuje kredytobiorcy prawo do dochodzenia skorzystania z SKD w sądzie. Przed wniesieniem pozwu warto jednak znaleźć dobrego prawnika, który przeanalizuje umowę pod kątem błędów i oceni szanse klienta. Jeśli umowa zawiera braki lub inne uchybienia może stanowić podstawę do zastosowania sankcji i wtedy warto pozwać bank, gdyż klient może zyskać darmowy kredyt, a już na etapie postępowania sądowego jego raty mogą się znacznie obniżyć, jeśli wraz z pozwem złoży wniosek o zabezpieczenie roszczeń i sąd się do niego przychyli.

Natomiast, jeśli w prawomocnym wyroku sąd uzna, że kredytobiorcy przysługuje sankcja kredytu darmowego, wówczas pozostały do spłaty kapitał zostanie podzielony na równe części odpowiadające ilości pozostałych do spłaty rat. Klient musi otrzymać od banku nowy harmonogram zawierający nowe wysokości rat. Niezależnie od tego bank musi zwrócić klientowi środki, które stanowią sumę dotychczas wpłaconych do banku kosztów kredytu. Ustawa co prawda nie określa, czy zwrotowi podlegają również koszty ubezpieczenia, więc sądy w tym względzie orzekają różnie. Wiadomo natomiast, że zarówno prowizję banku, odsetki czy opłaty przygotowawcze bank musi zwrócić.

Jakie wyroki w sprawach związanych z SKD zapadają w sądach?

Chociaż postępowania związane z sankcją kredytu darmowego toczą się w sądach od niedawna, ich ilość dynamicznie rośnie i na koniec III kwartału wynosiła już 10 tysięcy. Linia orzecznicza nie jest jeszcze ujednolicona, co oznacza, że zapadają wyroki zarówno korzystne dla banku, jak i dla kredytobiorców, a część postępowań jest zawieszona, gdyż sądy, mając wątpliwości, skierowały pytania prejudycjalne do TSUE. Ostatnio jednak zauważa się znaczną ilość uzyskiwanych przez kredytobiorców zabezpieczeń, a także pojawia się coraz więcej korzystnych dla nich wyroków.

Przykładem korzystnego wyroku dla kredytobiorcy, w którym sędzia uznał, że bank naruszył prawa konsumenta, nieprawidłowo naliczając odsetki nie tylko od kwoty kredytu, ale też od skredytowanej prowizji, jest wyrok Sądu Okręgowego w Elblągu wydany 4 października 2023 roku. Sprawa toczyła się pod sygn. akt I Ca 277/23.

Inne korzystne wyroki w sprawach o SKD:

Wyrok Sądu Rejonowego w Gdyni z 18 lipca 2023 r. (sygn. akt I C 36/23)

Wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z 20 maja 2021 r. (sygn. akt III Ca 339/20)

Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z 3 stycznia 2023 r. (sygn. akt V Ca 443/22)

Takich wyroków zapada i będzie zapadać coraz więcej po korzystnych orzeczeniach TSUE i ukształtowaniu się linii orzeczniczej. Warto więc, aby już teraz konsumenci mający podejrzenia, że ich umowa kredytowa może zawierać błędy, skonsultowali się z prawnikiem.

Najważniejsze Informacje o Sankcji Kredytu darmowego

Podsumowanie

Sankcja kredytu darmowego to narzędzie służące ochronie konsumentów. Jej zastosowanie nie może być więc podstawą do wyciągania jakichkolwiek negatywnych konsekwencji przez bank wobec klienta, ani represjonowania go czy nakładania na niego ograniczeń. Wszelkie takie próby byłyby niezgodne z celem samej sankcji i łamałyby prawo.

Nieuczciwe praktyki banków coraz częściej są dostrzegane przez sądy, które przyznają prawo do zastosowania sankcji kredytu darmowego kredytobiorcom. Świadczą o tym zapadające coraz częściej korzystne dla konsumentów wyroki, których przykłady podano powyżej.

Rosnąca świadomość wśród kredytobiorców odnośnie praw konsumenckich i porzucenie obaw, że bank mógłby podjąć działania odwetowe na kliencie za zastosowanie sankcji, może przyczynić się do wzrostu liczby pozwów, a sprzyjać temu będą przyszłe prawdopodobnie korzystne orzeczenia TSUE i rosnąca liczba wygranych spraw w polskich sądach. Sytuacja jest więc rozwojowa, co bardzo nie podoba się bankom. Będą musiały to jednak zaakceptować, tak jak zrobiły to już w przypadku przegrywanych spraw związanych z kredytami frankowymi.