Klauzule abuzywne i kredyty we frankach – co to jest i jak je wykryć?

Zdecydowana większość frankowych umów kredytowych unieważniana jest z uwagi na zapisy stanowiące niedozwolone postanowienia umowne, które nazywane są również klauzulami abuzywnymi, jednak nie zawsze wiadomo co pod tymi pojęciami się kryje, a tym bardziej, jak zidentyfikować takie zapisy w swojej umowie kredytowej. Po wrześniowym wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE ocena czy dany zapis umowny stanowi klauzule abuzywną jest jednak jeszcze prostsze, Trybunał uznał bowiem, że jeżeli do rejestru klauzul niedozwolonych został wpisany warunek umowny, to sąd nie musi już ponownie badać czy inny zapis, o treści równoznacznej z treścią postanowienia umieszczonego w rejestrze, również stanowi zapis niedozwolony, lecz może uznać, że jest to klauzula abuzywna. Walka frankowiczów z bankami staje się więc jeszcze łatwiejsza.

Klauzule abuzywne czyli jakie?

Definicja niedozwolonych klauzul umownych znajduje się w Kodeksie cywilnym, zgodnie zatem z tymi regulacjami, za niedozwolone postanowienia umowne uznaje się te zapisy umowy zawieranej z konsumentem, które nie zostały z nim uzgodnione indywidualnie, a które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Takie postanowienia nie są wiążące dla konsumenta, natomiast nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, więc w szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.

Za niedozwolone postanowienia umowne uważa się w szczególności te zapisy z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy, lub które przyznają kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy, bądź uzależniają zawarcie, treść lub wykonanie umowy od zawarcia innej umowy, niemającej bezpośredniego związku z umową zawierającą oceniane postanowienie.

Uznanie danego postanowienia umownego za niedozwolone jest możliwe tylko wtedy, gdy wskazane powyżej przesłanki zostaną spełnione łącznie, musi więc dojść do kształtowania praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz do rażącego naruszenia jego interesów. W doktrynie wskazuje się, że do oceny, czy zachodzi sprzeczność z dobrymi obyczajami, istotne jest, czy przedsiębiorca traktujący konsumenta w sposób sprawiedliwy i słuszny mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument zgodziłby się na sporne postanowienie wzorca w drodze negocjacji indywidualnych.

Istotą dobrych obyczajów jest szeroko rozumiany szacunek do drugiego człowieka, wskutek czego sprzeczne z nimi są działania wykorzystujące m.in. niewiedzę, brak doświadczenia drugiej strony, naruszanie zasady równorzędności stron. Natomiast, by ocenić czy doszło do rażącego naruszenia interesów konsumenta, należy zbadać czy postanowienie umowne w sposób znaczący odbiega od uczciwego sposobu ukształtowania praw i obowiązków stron umowy.

Rażące naruszenie interesów to naruszenie o charakterze wyraźnym, bezspornym, oczywistym. Innymi słowy, naruszenie interesów konsumenta musi cechować znaczna intensywność i chodzi tutaj o naruszenie zarówno o charakterze majątkowym, jak i niemajątkowym.

Klauzule abuzywne w kredytach frankowych

W przypadku kredytów frankowych najczęściej za klauzule niedozwolone uznaje się te zapisy zawarte w umowie, które regulują kwestię przeliczania udzielonego kredytu oraz spłacanych rat, za klauzule abuzywne uznane więc zostały następujące zapisy:

• „kwota kredytu kub transzy kredytu wypłacona jest w złotych po przeliczeniu według kursu kupna waluty kredytu obowiązującego w Banku w dniu wypłaty kwoty kredytu lub transzy kredytu, zgodnie z Tabelą kursów walut Banku BPH S.A. ogłoszoną w siedzibie Banku z zastosowaniem zasad ustalania kursów walut obowiązujących w Banku.”;
• „W przypadku Kredytu udzielonego w walucie CHF/EUR/USD kwota kredytu zostanie wypłacona w złotych wg kursu kupna danej waluty zgodnie z obowiązującą Banku w dniu Uruchomienia Kredytu/Transzy Kredytu Tabelą Kursów walut dla produktów hipotecznych w Raiffeisen Bank Polska Spółka Akcyjna.”;
• „Dla kredytu udzielonego w walucie obcej Bank stosuje następujące kursy walut:
  1. dla uruchomienia Kredytu kurs kupna danej waluty zgodnie z obowiązującą w Banku w dniu uruchomienia Kredytu Tabelą Kursów,
  2. dla spłaty zobowiązań z tytułu Kredytu (kapitał i odeski) – kurs sprzedaży danej waluty zgodnie z obowiązującą w Banku w dniu spłaty zobowiązania Tabelą Kursów z zastrzeżeniem postanowień § 18 ust. 6
  3. dla kwoty prowizji przygotowawczej, opłaty z tytułu ubezpieczenia Kredytu, ubezpieczenia Niskiego Wkładu, ubezpieczenia Kredytobiorcy na życie oraz innych zobowiązań wynikających z Umowy Kredytu nie wymienionych w pkt 1) i 2) powyżej Bank stosuje kursy walut wg zasad określonych w Umowie Kredytu.”

Zacytowane powyżej zapisy z frankowych umów kredytowych to jedynie przykład tego jak banki konstruowały niezgodne z prawem postanowienia, jednak najgorsze jest to, że już teraz setki (o ile nie tysiące) podobnych zapisów z frankowych umów kredytowych uznanych zostało za klauzule abuzywne.

W umowach tych banki całe ryzyko związane ze zmianą kursu franka szwajcarskiego przerzucały na kredytobiorców, a ponadto, zapisy w kontraktach były tak formułowane, że kredytobiorca nie wiedział jaką dokładnie kwotę otrzyma w ramach kredytu, jak będą kształtować się jego miesięczne raty oraz ile finalnie będzie musiał zwrócić do banku.

Banki nie informowały również o ryzyku związanym z kredytem odnoszącym się do waluty obcej i niejednokrotnie stawiały kredytobiorców w sytuacji bez wyjścia, gdyż oferowały im tylko kredyt frankowy twierdząc, że na kredyt w złotówkach brak kredytobiorcy zdolności kredytowej. Fakt, że umowy frankowe zawierają klauzule abuzywne nie podlega zatem dyskusji.