Bankowcy mają nowy powód do bezsennych nocy – i nie są nim bynajmniej malejące stopy procentowe czy kolejne przymusowe wakacje kredytowe, lecz… darmowe kredyty. Brzmi to jak oksymoron: wszak żaden bank nie rozdaje pieniędzy za darmo. A jednak dzięki pewnej sankcji prawnej coraz więcej klientów próbuje zmienić swoje drogie pożyczki w kredyty bez odsetek. Mowa o tzw. sankcji kredytu darmowego (SKD) – przepisie, który w razie naruszenia przez bank wymogów ustawy o kredycie konsumenckim pozwala sprowadzić koszt zobowiązania do zera (oddajemy tylko pożyczony kapitał, bez odsetek i prowizji).
W pierwszym kwartale 2025 r. liczba pozwów powołujących się na ten zapis wystrzeliła, a polskie banki znalazły się pod rosnącą presją. Ich reakcja? Ofensywa konsolidacji kredytów – czyli kuszenie klientów obietnicą niższych rat w zamian za połączenie dotychczasowych długów w jeden nowy kredyt. Czy to faktyczna ulga dla zadłużonych, czy może sprytna próba ucieczki przed „bombą” SKD? Przyjrzyjmy się faktom.
Banki kuszą konsolidacją kredytów jak nigdy dotąd
Reklamy konsolidacji kredytów opanowały w ostatnim czasie internet i media. „Zamień kilka rat w jedną!”, „Oddech dla Twojego budżetu domowego!” – banki prześcigają się w promocjach, które jeszcze parę lat temu były rzadkością. Aktualnie niemal standardem stało się 0% prowizji za udzielenie kredytu konsolidacyjnego. Takim atutem chwali się choćby BNP Paribas, a Bank Millennium wprost obiecuje brak prowizji za konsolidację zobowiązań z innych banków (oraz za dobranie dodatkowej gotówki).
Z kolei Santander kusi stałym oprocentowaniem 11,99% i również zerową prowizją w swojej ofercie konsolidacyjnej. Nawet banki uchodzące dotąd za konserwatywne w polityce kredytowej włączyły się do tej gry – wystarczy spojrzeć na rankingi finansowe, gdzie w maju 2025 r. najwyżej oceniane oferty konsolidacji należą m.in. do VeloBanku (możliwość odroczenia spłaty pierwszej raty o 3 miesiące), Alior Banku czy Citi Handlowego (oferującego 0% prowizji dla nowych klientów premium). Wyścig na promocyjne warunki wyraźnie przyspieszył.
Dlaczego banki tak bardzo poluzowały swoją politykę cenową akurat w segmencie konsolidacji?
Oczywiście konsolidacja sama w sobie nie jest niczym nowym – od lat pozwala zadłużonym zamienić kilka rat na jedną niższą, zwykle poprzez wydłużenie okresu spłaty. Jednak tak powszechne promocje (zero prowizji, stałe niskie oprocentowanie, wakacje w spłacie) jeszcze niedawno były rzadkością. W okresie boomu kredytowego przy niskich stopach banki nie miały potrzeby specjalnie zachęcać do konsolidacji – klienci brali nowe pożyczki na potęgę bez takich bodźców.
Z kolei w latach 2022–2023, gdy stopy procentowe gwałtownie rosły, konsolidacje straciły nieco urok (trudno namówić klienta na nowy kredyt, gdy jego stary ma niższe oprocentowanie). Sytuacja zmieniła się wraz z początkiem 2024 r. – wysokie stopy i inflacja nadwyrężyły budżety domowe na tyle, że wielu Polaków zaczęło szukać ratunku w łączeniu długów, by obniżyć bieżące obciążenia.
Biuro Informacji Kredytowej potwierdza, że głównym motorem wzrostu sprzedaży kredytów gotówkowych w 2024 i na początku 2025 były właśnie duże pożyczki konsolidacyjne. „Klienci decydują się na konsolidacje, łącząc kilka zobowiązań w jeden kredyt, w tym samym banku lub przenosząc je do nowego.
Konsolidacjom często towarzyszy zwiększenie kwoty kredytu z uwagi na wydłużenie okresu spłaty lub inne oprocentowanie” – tłumaczy główny analityk BIK, wskazując, że to dzięki takim wysokokwotowym kredytom (powyżej 50 tys. zł) segment pożyczek gotówkowych rósł w pierwszych miesiącach 2025 r. o ponad 20–30% rok do roku. Innymi słowy, konsolidacja znów stała się hitem sprzedażowym, a banki ochoczo dołożyły do pieca promocjami, żeby przyciągnąć do siebie klientów z rozproszonym zadłużeniem.
Rosnące ryzyko SKD – czy konsolidacje to antydotum?
Tę ofensywę konsolidacyjną warto rozpatrywać w szerszym kontekście – czyli właśnie rosnącego ryzyka sankcji kredytu darmowego. Jeszcze do niedawna pojęcie SKD pojawiało się w sprawozdaniach banków sporadycznie, gdzieś drobnym drukiem. Teraz nastąpiła gwałtowna zmiana.
W raportach rocznych za 2024 r. każdy giełdowy bank poświęcił SKD osobną, obszerną sekcję, analizując orzecznictwo i statystyki sporów. Trudno się dziwić – dane mówią same za siebie. Na koniec 2024 r. banki miały łącznie ponad 12,3 tys. pozwów od klientów domagających się uznania ich kredytów konsumenckich za darmowe. Dla porównania rok wcześniej mówiono łącznie o zaledwie kilku tysiącach – wzrost jest więc lawinowy.
Prym wiodą najwięksi i najbardziej agresywni gracze: PKO BP (ok. 4212 spraw na koniec 2024, +38% kw/kw), Alior Bank (2746 spraw, +26% kw/kw) oraz Santander (ok. 1727 spraw). Tuż za nimi uplasował się Millennium (1332 sprawy) i BNP Paribas (801 spraw). Nawet Bank Pekao (648 spraw) i mBank (620 spraw) odnotowały setki pozwów, choć wcześniej nie raportowały ich wcale. SKD z hukiem wkroczyła do bankowych raportów i świadomości zarządów – i nic dziwnego, że stała się „nowym bankowym bólem głowy” obok kredytów frankowych czy sporów o WIBOR.
Oficjalnie banki starają się tonować nastroje. Niemal wszystkie podkreślają, że dotychczas większość wyroków w tych sprawach zapada na korzyść banków.
Przykładowo PKO BP informuje akcjonariuszy, że nie utworzył żadnej rezerwy na SKD, bo „dotychczasowe orzecznictwo w przeważającej części jest korzystne dla Banku”. W podobnym tonie uspokaja Santander („aktualne orzecznictwo w dominującej większości korzystne”). mBank chwali się, że na 31 prawomocnie zakończonych spraw wygrał 29, BNP Paribas – że wygrał 92% spraw, a Millennium – 85%. Brzmi nieźle, więc o co kruszyć kopie? Problem w tym, że linia orzecznicza dopiero się kształtuje, a liczba nowych pozwów rośnie z kwartału na kwartał dwucyfrowo. Banki zdają sobie sprawę, że wystarczy kilka niekorzystnych wyroków Sądu Najwyższego lub TSUE, by fala urosła jeszcze bardziej. W I kwartale 2025 r. jako pierwszy pękł Alior Bank, tworząc rezerwę 53 mln zł na ryzyko przegranych spraw SKD.
To precedensowy ruch – dotąd żaden bank nie odłożył pieniędzy na „darmowe kredyty”, najwyraźniej wierząc, że sprawy uda się jednak wygrywać w sądach. Alior postanowił jednak dmuchać na zimne. I trudno się dziwić, bo to on jest na „pierwszej linii frontu”: przez lata słynął z agresywnej sprzedaży drogich pożyczek (np. bardzo wysokich prowizji doliczanych do kwoty kredytu), które dziś masowo są kwestionowane przez prawników. Na koniec marca 2025 r. przeciw Aliorowi toczyło się już 2990 postępowań o SKD na łączną kwotę sporu ok. 128,4 mln zł.
Konsolidacja kredytu vs sankcja kredytu darmowego
W tym kontekście nabiera sensu hipoteza, że konsolidacja kredytów stała się dla banków sposobem na ograniczenie ekspozycji na SKD. Analiza wyników za I kwartał 2025 ujawnia pewne nietypowe trendy mogące wskazywać na takie działania. Zauważalny jest wzrost liczby przedterminowych spłat kredytów gotówkowych i konsolidacji długówprzez klientów.
Przykładowo Alior Bank odnotował w I kw. 2025 znaczący wzrost kosztów zwrotów prowizji z tytułu konsolidacji pożyczek – musiał oddać klientom ok. 9 mln zł prowizji, bo wielu kredytobiorców spłaciło stare pożyczki nowymi, tańszymi kredytami. Innymi słowy, fala refinansowań zalała portfel – a nowy kredyt to nowa umowa (zapewne już bardziej dopracowana pod kątem wymogów ustawy), zaś stara umowa zostaje spłacona i zamknięta, zmniejszając ryzyko, że klient wyciągnie ją z szuflady i złoży oświadczenie o darmowym kredycie (bo kredyt jest już spłacony).
Oczywiście, refinansowanie długów to normalne zjawisko na konkurencyjnym rynku – zwłaszcza gdy na horyzoncie majaczy perspektywa spadku stóp procentowych. Jednak skala i moment tego trendu każe się zastanowić, czy nie pełni on przypadkiem podwójnej roli. Z jednej strony faktycznie pomaga zadłużonym obniżyć raty, z drugiej – pozwala bankom „posprzątać” ryzykowne umowy zanim staną się przedmiotem sporu. Logika jest prosta: im krócej dana umowa „żyje”, tym mniejsze szanse, że klient zdąży ją zakwestionować.
Co więcej, banki równolegle zaczęły uszczelniać swoje oferty produktowe przed przyszłymi pozwami – z medialnych doniesień wynika np., że znikają z nowych umów opcje kredytowanej prowizji, czyli doliczania opłaty przygotowawczej do kwoty pożyczki i pobierania od niej odsetek. To właśnie taki zapis – prowizja finansowana kredytem i obłożona dodatkowymi odsetkami – jest jedną z najczęstszych wad umów wskazywanych przez prawników jako podstawa SKD. Krótko mówiąc, sektor stara się pozamykać furtki, którymi klienci (i ich kancelarie) wnosili pozwy.
Czy zatem banki faktycznie tuszują w ten sposób problem SKD? Można to nazwać raczej ograniczaniem ryzyka – co z punktu widzenia akcjonariuszy jest nawet pożądane (lepiej zapobiegać pozwom niż potem za nie płacić). Trzeba jednak jasno powiedzieć: konsolidacje i refinansowania nie rozwiązują problemu już złożonych oświadczeń o darmowym kredycie.
Te sprawy są już w toku i – jak widzieliśmy – ich liczba szybko rośnie. Jeśli ktoś liczy, że banki „wyzerują licznik” i uciekną przed falą pozwów prostym rolowaniem kredytów, może się przeliczyć. Takie maskowanie bilansowema swoje granice – prędzej czy później koszty i tak ujrzą światło dzienne, czy to w postaci zwróconych prowizji (jak te 9 mln zł w Aliorze), czy utraconych odsetek z powodu przegranych spraw. Co więcej, nie da się w nieskończoność namawiać klientów do zaciągania nowych długów na spłatę starych – zwłaszcza gdy część z nich być może już wie, że istnieje alternatywa w postaci SKD i zamiast brać kolejną pożyczkę, woli pójść do prawnika.
Transparentność czy gra z klientem na zwłokę?
Pozostaje pytanie, na ile opisana strategia jest fair wobec klientów i zgodna z zasadą przejrzystości relacji bank–kredytobiorca. Banki oczywiście nie komunikują wprost: „weź nowy kredyt, a unikniesz sporu o stary” – reklamują konsolidacje raczej korzyściami dla klienta, przemilczając przy tym własne ryzyko prawne. Co więcej, oficjalnie przedstawiciele sektora prezentują SKD jako wydumany problem wykreowany przez kancelarie odszkodowawcze, z którym zamierzają walczyć.
W raportach rocznych czytamy np. o „nieuzasadnionym, instrumentalnym wykorzystaniu przepisów” przez pozwanych klientów. Trudno oprzeć się wrażeniu, że banki grają tu na zwłokę i próbują odwrócić narrację, zamiast uderzyć się w pierś. Zamiast otwarcie przyznać: „Tak, w umowach mogły wystąpić błędy – naprawimy to”, serwują PR-ową śpiewkę o wyimaginowanych problemach i zapewniają, że „wszystko jest pod kontrolą”. Tyle że to ryzykowna gra – w praworządnym państwie to sądy oceniają, co jest nadużyciem prawa, a co ochroną konsumenta. Już około 15–20% wyroków w sprawach SKD jest niekorzystnych dla banków, co znaczy, że jednak zdarzały się realne uchybienia w umowach.
Prawo konsumenckie nie powstało po to, by dręczyć banki, tylko by je dyscyplinować, by nie wpadły w pokusę łatwego zysku kosztem dezinformacji klienta. Sankcja darmowego kredytu to nic innego jak kara za brak transparentności – i jeśli dziś kilkanaście tysięcy osób idzie z tym do sądu, to znaczy, że problem jest realny, niezależnie od tego, czy „wykreowali” go prawnicy, czy bankowe działy sprzedaży naginające ofertę do granic (a może i poza granice) prawa.
Warto zauważyć, że skala ryzyka SKD nie rozkłada się równomiernie.
Niektóre banki mają go relatywnie niewiele – np. konserwatywny ING Bank Śląski na koniec 2024 r. raportował zaledwie 75 pozwów o SKD, podczas gdy Alior czy PKO BP miały ich po kilka tysięcy. To daje do myślenia. Wydaje się, że te instytucje, które trzymały wyższe standardy (nie windowały ukrytych kosztów, nie wciskały kontrowersyjnych opłat), dziś niemal nie muszą się martwić „darmowymi kredytami”.
Z kolei te, które ścigały się na kreatywność w maksymalizowaniu zysku z pożyczek konsumenckich – teraz ponoszą tego konsekwencje. W tym świetle namawianie klientów do szybkiego przewalutowania/konsolidacji swoich starych umów może budzić wątpliwości. Owszem, klient zyskuje chwilową ulgę (niższa rata), ale traci coś potencjalnie cenniejszego – szansę na zakwestionowanie nieuczciwych warunków poprzedniego kredytu.
Co prawda prawo nadal pozwala wystąpić z sankcją w ciągu roku od spłaty zobowiązania, lecz ilu konsumentów o tym wie? Bank raczej im tego nie podpowie. Można wręcz zadać pytanie: gdy doradca namawia nas na konsolidację, czy robi to z troski o nasze finanse, czy realizuje cichy plan „sprzątania” portfela z umów obarczonych wadami prawnymi? Granica między dbałością o klienta a ochroną własnych interesów bywa płynna.
Pewne jest, że transparentność wymagałaby pełnej informacji, tymczasem trudno oczekiwać, by bank w materiałach reklamowych konsolidacji umieszczał dopisek małym drukiem: „PS. Dzięki temu nie skorzystasz z ewentualnej sankcji darmowego kredytu na starym kredycie”.
Na co uważać przy konsolidacji kredytu w 2025 – poradnik dla kredytobiorcy
Dla wielu zadłużonych konsolidacja kredytów może być korzystnym rozwiązaniem, ale warto zachować czujność. Oto kilka praktycznych rad dla kredytobiorców rozważających taką operację:
- Porównaj oferty i czytaj warunki – Nie kieruj się wyłącznie reklamowym hasłem o niższej racie. Sprawdź RRSO nowego kredytu, całkowity koszt oraz ewentualne dodatkowe wymagania (np. ubezpieczenie, konto osobiste). Skorzystaj z porównywarek finansowych, by upewnić się, że oferta konsolidacji faktycznie jest lepsza od tego, co już masz. Promocja prowizji 0% to norma, więc zwróć uwagę na oprocentowanie – czy jest stałe, czy zmienne, i na jak długo.
- Dopilnuj zwrotu prowizji za spłacane kredyty – Jeśli konsolidujesz swoje dotychczasowe pożyczki, to de facto spłacasz je przed terminem. Zgodnie z prawem bank musi Ci zwrócić proporcjonalną część pobranych opłat (prowizji, ubezpieczenia) za te spłacone przed czasem kredyty. Upewnij się, że otrzymasz należny zwrot. Dla Ciebie to dodatkowy zastrzyk gotówki (obniżający koszt wcześniejszych długów), a dla banku – koszt, który powinien wkalkulować w nową ofertę. Przykład Alior Banku pokazuje, że w skali masowej są to niemałe kwoty oddawane klientom.
- Nie podpisuj pochopnie zrzeczenia się roszczeń – Zamykając stary kredyt, możesz spotkać się np. z formularzem ugody czy oświadczeniem, że „nie masz wobec banku dalszych roszczeń”. Czytaj uważnie takie dokumenty. Bank nie może pozbawić Cię ustawowych praw, ale złożenie własnoręcznego zrzeczenia mogłoby utrudnić późniejsze dochodzenie np. sankcji darmowego kredytu. Jeśli cokolwiek wzbudza Twoją wątpliwość, skonsultuj to z prawnikiem lub rzecznikiem konsumentów zanim złożysz podpis.
- Zachowaj dokumentację starych kredytów – To, że zamykasz jakiś kredyt w ramach konsolidacji, nie znaczy, że masz wyrzucić do kosza umowę czy historię spłat. Przechowaj kopie umów i regulaminów spłaconych zobowiązań. Jeśli w przyszłości okaże się, że kryły one błędy uprawniające Cię do SKD, będziesz mieć podstawę do ewentualnego sporu. Pamiętaj: prawo do sankcji kredytu darmowego wygasa dopiero rok po całkowitej spłacie danego zobowiązania – dopóki co najmniej jeden dzień tego terminu pozostaje, nic nie stoi na przeszkodzie, by wystąpić z roszczeniem, nawet jeśli kredyt został już skonsolidowany/uregulowany.
- Rozważ alternatywy – Konsolidacja to jedno z rozwiązań wyjścia z długów, ale nie jedyne. Czasem zamiast zaciągać nowy kredyt na spłatę starych, lepiej negocjować z bankiem restrukturyzację (np. wydłużenie okresu spłaty bez zaciągania nowego długu) albo poszukać tańszego źródła finansowania (np. przeniesienie tylko najdroższego kredytu do innego banku oferującego niższe oprocentowanie). Unikaj pochopnego „rolowania” długów – to powinno pomóc wyjść na prostą, a nie wpaść w spiralę zadłużenia.
Wnioski: gorycz pigułki dla banków i klientów
Z perspektywy niezależnego ekonomisty patrzącego na tę sytuację nasuwa się mocna konkluzja: polskie banki po raz kolejny zapominają, że zaufanie klientów jest filarem ich działalności – i to kruchym filarem.
Owszem, konsolidacja kredytów może być pożytecznym narzędziem – i wielu klientom realnie pomaga złapać finansowy oddech. Trudno krytykować bank za to, że proponuje komuś niższą ratę i porządkuje jego zadłużenie. Problem tkwi jednak w motywacjach i szczerości.
Gdy instytucja finansowa w tym samym czasie notuje rekordowe zyski z odsetek i ukrytych opłat, a z drugiej strony masowo traci w oczach klientów, którzy czują się wprowadzeni w błąd – coś tu zgrzyta. Lata 2022–2023 przyniosły bankom eldorado odsetkowe (przy wysokich stopach procentowych „banki zarabiały na kredytach jak nigdy dotąd” – jak pisały media), ale jednocześnie narastały tykające bomby prawne: franki, WIBOR, a teraz SKD.
To rodzi pytanie o model biznesowy: czy pogoń za zyskiem nie spowodowała obniżenia standardów i zrodzenia ryzyk, które finalnie te zyski mogą pochłonąć? Być może sektor bankowy powinien przemyśleć, czy nie lepiej zarabiać trochę mniej, ale spać spokojniej – bo każda afera i każda zbiorowa batalia sądowa uderza w reputację i wyniki finansowe w dłuższym horyzoncie.
Na razie zamiast otwartej refleksji mamy chaszcz PR-owych zaklęć i półśrodków w stylu „cichej konsolidacyjnej ewakuacji”. Jednak prawda prędzej czy później wypłynie. Jeśli kilkanaście tysięcy klientów zdecydowało się pozwać banki, to trudno uwierzyć, że wszyscy zostali „sztucznie podburzeni” – raczej wielu z nich naprawdę poczuło się poszkodowanych konstrukcją swoich umów.
Zaufanie zaś, raz nadszarpnięte, bardzo trudno odbudować. Prawdopodobnie zarówno banki, jak i kredytobiorcy będą musieli przełknąć gorzką pigułkę. Banki – bo część superrentownych w przeszłości pożyczek zamieni im się w kredyty darmowe lub wymusi zwrot pobranych prowizji. Klienci – bo dowiedzą się, że nie wszystko złoto, co się świeci, a „korzystna konsolidacja” czasem ma drugie dno. Obydwóm stronom pozostaje wyciągnąć lekcję: transparentne, uczciwe zasady od początku chronią przed kosztownymi konsekwencjami na końcu.
Jak mówi stare przysłowie: „kto pod kim dołki kopie, ten sam w nie wpada” – i coś czujemy, że w kontekście konsolidacji i sankcji kredytu darmowego to powiedzenie może okazać się boleśnie trafne.
