Unieważnienie umowy kredytowej oraz sankcja kredytu darmowego to dwie opcje, jakie mają kredytobiorcy, którzy zawarli z bankami nieuczciwe lub wadliwe umowy, aby pozbyć się uciążliwych zobowiązań lub przynajmniej pozbawić bank zarobku. W dzisiejszym artykule omówimy te dwa warianty i podpowiemy kiedy można z nich skorzystać oraz jakich kredytów mogą dotyczyć. Chociaż oba mechanizmy mogą przynieść wymierne korzyści finansowe, różnią się od siebie co do podstaw prawnych, zakresu zastosowania oraz skutków. Czym właściwie są i kto może z nich skorzystać? Jakie warunki trzeba spełnić, aby było to możliwe? Jak to działa w praktyce i jakie działania podjąć, jeśli ma się wątpliwości czy zawarta umowa kredytowa jest możliwa do podważenia w sądzie? Postaramy się odpowiedzieć na te pytania w dzisiejszym materiale i dostarczyć Państwu wielu innych cennych wskazówek, które mogą być pomocne w ocenie własnej sytuacji kredytowej. Jeśli spłacasz lub spłaciłeś już kredyt – niezależnie od tego czy był to kredyt hipoteczny, powiązany z walutą obcą, czy złotówkowy lub konsumencki, ten artykuł jest dla Ciebie, gdyż pomoże zrozumieć Ci, czy Twoja umowa została zawarta zgodnie z prawem, czy też możesz ją zakwestionować i odzyskać od banku część lub całość poniesionych kosztów.
- Umowy kredytowe, aby były ważne i skuteczne muszą spełniać określone wymogi formalne. W przypadku stwierdzenia błędów, braków lub niedozwolonych zapisów umownych konsument może dochodzić w sądzie swoich praw.
- Unieważnienie umowy i sankcja kredytu darmowego to mechanizmy pozwalające na uzyskanie darmowego kredytu, mające różne podstawy prawne i określone skutki dla kredytobiorcy i banku. Wybór danej opcji zależy od rodzaju kredytu oraz charakteru uchybień w umowie.
- Unieważnienie umowy oznacza, że taktowana jest ona tak, jakby nigdy nie została podpisana. Stosuje się je głównie w sprawach kredytów powiązanych z walutami obcymi, ale nie tylko.
- Sankcja kredytu darmowego to narzędzie prawne gwarantujące kredytobiorcom możliwość spłacenia jedynie pożyczonego kapitału bez żadnych dodatkowych kosztów. Stosuje się ją głównie w przypadku złotówkowych kredytów konsumenckich.
Z jakich elementów składa się kredyt?
Każdy kredyt niezależnie od rodzaju nie jest jedynie kwotą, którą konsument od banku pożycza, lecz składową kilku elementów. Na wysokość kredytu składają się więc:
- Część kapitałowa
Jest to kwota, którą konsument rzeczywiście pożycza od banku w celu zaspokojenia swoich potrzeb czy to mieszkaniowych, czy konsumenckich. - Odsetki
Bank pożyczając pieniądze klientowi, ma prawo je oprocentować i naliczać odsetki od rat kapitałowych. Klient, spłacając kredyt, płaci je w każdej racie kredytu. Co ciekawe, często na początku spłaty odsetki stanowią większość raty i dopiero po dłuższej spłacie te proporcje zaczynają się zmieniać. - Prowizja
Za udzielenie kredytu banki pobierają często jednorazową prowizję, która najczęściej zostaje dorzucona do zadłużenia. - Ubezpieczenie
Banki udzielając kredytów, często wymagają od klienta zgody na zawarcie ubezpieczenia, które ma chronić go przed trudnościami w spłacie z powodu utraty pracy czy nieszczęśliwego wypadku. Ubezpieczenia takie mogą być różne w zależności od rodzaju i wysokości kredytu.
Jak widać, konsument po zaciągnięciu kredytu i zawarciu umowy cywilnoprawnej jest zobowiązany do spłaty nie tylko pożyczonego kapitału, ale też dodatkowych często niemałych kosztów.
Jak to się dzieje więc, że mimo tego zgodnie z prawem można uzyskać zupełnie darmowy kredyt, czyli oddać bankowi wyłącznie sam pożyczony kapitał? Okazuje się, że kredytobiorcy są chronieni przez prawo polskie i unijne, a jego zapisy dają podstawy prawne albo do unieważniania umów w niektórych sytuacjach, albo do uzyskania darmowego kredytu.
W jaki sposób prawnie chronieni są kredytobiorcy?
Kredytobiorca chroniony jest przez przepisy prawne zarówno te unijne, jak i powstałe jako ich implementacje polskie ustawy. Spośród najważniejszych warto tu wymienić dwa akty prawne, które dają podstawy do kwestionowania umów kredytowych. Są to:
- Dyrektywa 93/13
Chroni konsumentów przed nieuczciwymi zapisami w umowach kredytowych, zabezpieczając w ten sposób interesy konsumenta jako tej słabszej strony w relacji z instytucją finansową, jaką jest bank. Ta ochrona polega na zobowiązaniu sądów krajowych do badania umów kredytowych pod kątem niedozwolonych postanowień umownych i usuwaniu ich z umów oraz dalszej oceny przez sąd, czy da się realizować umowę bez usuniętych zapisów. To właśnie na podstawie tej dyrektywy sądy w Polsce często unieważniają umowy frankowe, które zawierają klauzule niedozwolone, po których usunięciu umowa nie może być realizowana. Nie są to jednak jedyne kredyty, które można w taki sposób unieważnić – o czym będzie mowa w dalszej części artykułu. - Sankcja kredytu darmowego w ustawie o kredycie konsumenckim z 2011 roku
Ustawodawca przewidział sankcję za uchybienia w umowach kredytowych dotyczących kredytów gotówkowych w złotówkach przeznaczonych na cele konsumenckie. Sankcja ta jednak może też dotyczyć kredytów konsolidacyjnych. Z reguły nie dotyczy jednak złotówkowych kredytów hipotecznych, które podlegają pod odrębną ustawę o kredytach hipotecznych, a ta sankcji nie przewiduje. Niektóre z tych kredytów jednak ustawa o kredycie konsumenckim obejmuje, a są to te, które zostały zaciągnięte przed 2017 rokiem, czyli jeszcze zanim weszła w życie ustawa o kredycie hipotecznym.
Te dwa wymienione powyżej akty prawne pozwalają w określonych sytuacjach na skorzystanie z darmowego kredytu poprzez unieważnienie umowy lub zastosowanie sankcji kredytu darmowego, które to zostaną omówione dokładniej w następnych akapitach.
Unieważnienie umowy kredytowej – co oznacza i jakich umów może dotyczyć
Okazuje się, że w świetle prawa nie każda umowa kredytowa, nawet jeśli została podpisana i zrealizowana, jest ważna. W określonych przypadkach kredytobiorca ma prawo domagać się ustalenia nieważności umowy kredytu, co może przynieść mu korzyści finansowe w postaci zwrotu przez bank wpłaconych na jego konto środków. Konsument natomiast będzie musiał zwrócić bankowi pożyczony kapitał.
W praktyce takie unieważnienie umowy następuje w wyniku procesu sądowego. Jeśli sąd stwierdzi nieważność umowy kredytowej, jest ona traktowana w taki sposób, jakby nigdy nie została zawarta. Konsekwencją tego właśnie jest konieczność zwrócenia sobie nawzajem przez obie strony sporu wszystkich środków.
Unieważnienie umowy kredytowej jest możliwe wtedy, gdy sąd stwierdzi w umowie niedozwolone postanowienia, po których eliminacji kontynuowanie umowy nie jest możliwe, gdyż stanowiły one jej istotne elementy. Można sobie to łatwo wyobrazić na przykładzie zbudowanego domku z kart. Budowla trzyma się do momentu, kiedy wyciągnie się z niej jedną, lecz istotną na konstrukcji kartę. Wtedy wszystko ulega zawaleniu. Tak samo jest w przypadku umowy kredytowej po usunięciu niektórych elementów, które mogły mieć dla niej fundamentalne znaczenie.
Do takiej sytuacji dochodziło często w umowach frankowych, w których banki zawierały niedozwolone klauzule dotyczące np. przeliczania kursu franka wg tabeli banku jednostronnie przez bank ustalanej. Po eliminacji tego typu zapisów z umowy, które mają wpływ na wiele parametrów finansowych, nie jest już możliwe jej kontynuowanie i trzeba uznać umowę za nieważną.
Jakie są skutki unieważnienia umowy kredytowej?
Po unieważnieniu umowy kredytowej konieczne jest przywrócenie stanu finansowego sprzed umowy. Oznacza to, że bank musi oddać kredytobiorcy wszystkie środki, jakie ten kiedykolwiek do banku wpłacił, a kredytobiorca oddaje bankowi kwotę pożyczonego kapitału. W praktyce po prawomocnym wyroku sądu bank zwraca nie tylko wpłacone środki, które zawierają wartość kapitału, pobrane odsetki i prowizje, ale też ustawowe odsetki za opóźnienie, które naliczane są od momentu złożenia przez konsumenta reklamacji w sprawie wadliwej umowy. Bank musi też zwolnić hipotekę i wyczyścić wpisy w BIK. Następnie kredytobiorca jest zobowiązany zwrócić bankowi kapitał, który kiedyś pożyczył. Ma to być kwota o dokładnej wartości, którą bank kiedyś kredytobiorcy udostępnił.
Takie rozliczenie między stronami oznacza, że kredyt przestaje istnieć, kredytobiorca nie ma kolejnych rat do spłacania i może dysponować w pełni zakupioną na kredyt nieruchomością. W przypadku kredytów, które są dziś unieważniane, konieczność oddania bankowi pożyczonego kapitału nie stanowi dla kredytobiorcy problemu, gdyż umowy zawierane były wiele lat temu i podczas regularnych spłat, już dawno ten kapitał został nadpłacony, a będą go zwracać dopiero po tym, jak bank odda im wszystkie wpłacone pieniądze.
Jakie kredyty mogą być unieważniane przez sądy?
W zasadzie nie ma ustawowego ograniczenia, jakich kredytów może dotyczyć unieważnienie umowy, ale wiadomo, że aby mogło do niego dojść, muszą istnieć ku temu podstawy, czyli umowy muszą zawierać wyraźne wady prawne. Jak pokazuje praktyka, do takich należą:
- Kredyty denominowane i indeksowane do franka szwajcarskiego, euro, dolara czy jena niezależnie od tego czy wciąż są spłacane, czy też zostały już spłacone.
- Niektóre kredyty złotówkowe zaciągane w latach 2004-2007 oparte na zmiennym oprocentowaniu. Dotyczy to głównie kredytów, które były udzielane jeszcze przed wejściem w życie stawki referencyjnej WIBOR. Bank mógł w nich zmieniać oprocentowanie równie często i łatwo, jak miało to miejsce w przypadku kredytów powiązanych z walutami obcymi. Warto więc sprawdzić takie umowy nawet wtedy, gdy kredyt dawno już został spłacony.
- Kredyty starsze zaciągane w latach 1995-1998 szczególnie brane w PKO BP lub Banku Santander. Przykładowo PKO BP udzielał w tych latach kredytu zwanego ALICJA. Był on oparty o stałą ratę, co wydawało się atrakcyjne przy galopującej inflacji. Problem polegał na tym, że rata, którą konsument spłacał, nie była wystarczająca nawet na spłatę samych odsetek od kredytu. Pozostałą część odsetek bank dopisywał więc do całego długu, co oznaczało koszmar dla kredytobiorcy, gdyż z każdą spłaconą ratą okazywało się, że jego dług rośnie i ma on do oddania bankowi nie mniej, lecz więcej niż na początku.
- Kredyty powiązane z walutami obcymi zaciągnięte na firmy
Tutaj podstawy prawne są nieco inne niż w przypadku kredytów branych przez kredytobiorców, którzy są konsumentami. Podstawę prawną stanowią tutaj przepisy kodeksu cywilnego oraz uchwały Sądu Najwyższego.
Każdy, kto spłacał lub wciąż spłaca jeden z wymienionych powyżej kredytów i jeszcze nie zakwestionował swojej umowy w sądzie, powinien jak najszybciej udać się do prawnika, który przeanalizuje umowę i w razie stwierdzenia wad pomoże skutecznie dochodzić unieważnienia umowy przed sądem. W przypadku kredytów spłaconych nawet nie trzeba wnosić o ustalenie nieważności, lecz o samą zapłatę.
Sankcja kredytu darmowego – kiedy ma zastosowanie?
Szacuje się, że sankcja kredytu darmowego może mieć zastosowanie w około 8 mln kredytów. Dotyczy ona złotówkowych kredytów konsumenckich i jest regulowana przez ustawę o kredycie konsumenckim z 2011 roku. Ustawa ta dosyć jasno precyzuje, jakie uchybienia, braki czy błędy w umowach mogą skutkować sankcją. Sankcja ta jest karą dla banku za stosowanie nieuczciwych praktyk, a kredytobiorcy zapewnia darmowy kredyt.
W każdej sytuacji, kiedy umowa jest niejasna, nie informuje konsumenta precyzyjnie o kosztach kredytu, czy Rzeczywistej Rocznej Stopie Oprocentowania RRSO, możliwościach wcześniejszej spłaty kredytu lub warunkach odstąpienia od umowy albo zawiera błędy, czy też wprowadza konsumenta w błąd odnośnie rzeczywistych kosztów kredytu, przez podawanie różnych kwot, konsument ma prawo skorzystać z sankcji kredytu darmowego, czyli spłacić sam pożyczony kapitał bez odsetek i prowizji.
Jednak nie tylko błędy w wyliczeniach banku dają podstawy do skorzystania z sankcji, ale też pazerność banków i stosowane przez nie praktyki, aby jak najwięcej na kliencie zarobić. Zmuszają bowiem klientów do drogich ubezpieczeń, naliczają i kredytują duże prowizje, które doliczają do sumy kredytu i od całości naliczają odsetki, niejako podwójnie zarabiając. Nie wystarcza im sam zarobek w postaci prowizji, lecz jeszcze ją oprocentowują, co budzi spory sprzeciw wśród konsumentów i reprezentujących ich prawników, a sądy często przyznają im rację.
Warunkiem skorzystania z sankcji jest określona ustawą kwota kredytu nie wyższa niż 255 550 złotych i posiadanie statusu konsumenta. Prawo do sankcji konsument ma jednak nie dłużej niż do roku od wykonania umowy.
Sankcja kredytu darmowego może również dotyczyć kredytów konsolidacyjnych, które były zaciągane na spłatę innych zobowiązań pod warunkiem, że żadne z nich nie było zaciągane na finansowanie działalności gospodarczej.
Jakie skutki wywołuje sankcja kredytu darmowego?
W tym przypadku jest inaczej niż przy unieważnieniu umowy. Konsument nie musi od razu rozliczać się z bankiem, a sama umowa pozostaje ważna. Po prawomocnym wyroku sądu orzekającego sankcję kredytu darmowego bank zobowiązany jest do sporządzenia nowego harmonogramu spłat, w którym pozostałe do spłaty raty będą już w niższej wysokości, gdyż będą zawierały jedynie część kapitałową, a pozbawione zostaną części odsetkowej. W praktyce może to skutkować nawet znacznym obniżeniem raty, np. z 1000 złotych do 300 złotych. Takie przykłady właśnie podają prawnicy, którzy kredytobiorców reprezentują.
Wszystkie części odsetkowe wcześniej spłaconych rat i prowizje bank będzie musiał kredytobiorcy zwrócić. Taki sam zwrot następuje w przypadku kredytów już spłaconych, z tą różnicą, że wtedy konsument już nie będzie musiał do banku nic wpłacać.
Sankcja kredytu darmowego znajduje zastosowanie najczęściej dopiero po uznaniu jej zasadności przez sąd. Banki bowiem nie uznają raczej oświadczeń o skorzystaniu z sankcji, które konsumenci im składają, chociaż ustawa mówi jasno, że aby z sankcji skorzystać, należy złożyć do banku właśnie takie oświadczenie. Okazuje się jednak, że są wyjątki i jest to dobra wiadomość dla kredytobiorców.
Ważne – BNP Paribas uznał sankcję kredytu darmowego bez sądu
Jak się okazuje, BNP Paribas uznał zasadność zastosowania sankcji kredytu darmowego już na etapie postępowania reklamacyjnego. Kancelaria nie zdążyła jeszcze złożyć do sądu pozwu, a konsument otrzymał od banku nowy harmonogram spłat wraz ze zwrotem na konto wcześniej wpłaconych odsetek i prowizji. Konsument więc otrzymał darmowy kredyt bez żadnych kosztów i w dodatku bez pójścia z tym do sądu. Nie stało się tak jednak od razu. Najpierw bank reklamację odrzucił, ale klient zwrócił się w tej sprawie do Rzecznika Finansowego, który zobowiązał bank do odniesienia się do stawianych zarzutów i wtedy bank się poddał. Najwyraźniej zabrakło mu argumentów
Przykład ten pokazuje, że warto składać oświadczenia o skorzystaniu z sankcji w ramach reklamacji, wskazując błędy w umowach i dobrze argumentując zasadność powołania się na prawo do sankcji kredytu darmowego. Kto wie, czy takie postępowanie nie stanie się częstą praktyką tego banku, a może także inne pójdą w ślad za nim. Banki bowiem mając niemal pewność, że sprawę w sądzie mogą przegrać, wolą ograniczać koszty. BNP Paribas najwyraźniej policzył sobie, ile musiałby dodatkowo stracić, gdyby przyszło mu zapłacić koszty sądowe i zachował się racjonalnie.
Podsumowanie
Konsumenci często przez wiele lat borykają się ze spłatą uciążliwych nieuczciwych i wadliwych kredytów, nie wiedząc nawet, że mogliby umowę unieważnić lub skorzystać z sankcji kredytu darmowego. A możliwości unieważnienia wadliwych umów zawierających niedozwolone postanowienia umowne istnieją nawet po wielu latach od spłaty kredytu.
Gorzej jest z tym w przypadku zastosowania sankcji kredytu darmowego. Ustawa bowiem przewiduje, że konsument, który umowę już wykonał, wciąż ma prawo do jej zakwestionowania, ale wyłącznie w ciągu 12 miesięcy od jej wykonania. Pospieszyć się więc powinny szczególnie ci, którzy chcieliby skorzystać z tego drugiego rozwiązania, jakim jest sankcja kredytu darmowego.
W artykule dokładnie wskazaliśmy, kiedy można wnosić o unieważnienie umowy, a kiedy o sankcję. Wszyscy, którzy mają wskazane przez nas kredyty, powinni więc dokładnie przyjrzeć się umowom. Większość kancelarii przeanalizuje je za darmo i podpowie najlepsze rozwiązanie.
