Po zaprezentowaniu opinii Rzecznika Generalnego TSUE do pierwszej polskiej sprawy WIBOR-owej C-471/24 posiadacze kredytów złotowych znacząco przybliżyli się do momentu, kiedy polskie sądy będą unieważniać te umowy w całości albo usuwać z nich WIBOR i obniżać wysokość rat. Opinia RG jest zdecydowanie prokonsumencka i stanowi ważny krok w walce WIBOR-owiczów z bankami. Z dużą dozą prawdopodobieństwa wyrok do sprawy C-471/24, który powinien zapaść za 3-6 miesięcy, będzie zbieżny z zaprezentowaną opinią. Co to oznacza dla posiadaczy kredytów z oprocentowaniem zmiennym na bazie WIBOR-u? Sądy krajowe będą mogły badać postanowienia z umów odnoszące się do oprocentowania zmiennego na bazie WIBOR-u pod kątem nieuczciwego (abuzywnego) charakteru. Jeżeli bank nie dopełnił rzetelnie obowiązków informacyjnych wobec konsumenta (np. nie podał nazwy administratora wskaźnika) albo wprowadził kredytobiorcę w błąd co do metody wyliczania WIBOR-u, jest to solidna podstawa do zakwestionowania takiej umowy w sądzie. W wielu umowach figuruje zapis, że WIBOR jest ustalany na podstawie transakcji na rynku międzybankowym. Banki powszechnie zatajały fakt, że podstawą do wyliczeń wskaźnika są głównie przekazywane przez nie do administratora szacunkowe dane, a nie faktyczne transakcje. 
- Opinia Rzecznika Generalnego TSUE do pierwszej sprawy o WIBOR jest zdecydowanie prokonsumencka. Dopuszcza ona możliwość badania postanowień umownych dotyczących zmiennego oprocentowania z WIBOR-em na gruncie Dyrektywy 93/13 tj. pod kątem ich abuzywności.
- Rzeczniczka TSUE wskazała sądom krajowym jakie braki w umowach kredytowych z WIBOR-em przesądzają o niespełnieniu przez bank wymogu przejrzystości (m.in. brak precyzyjnej nazwy wskaźnika, brak informacji o administratorze wskaźnika oraz brak danych na temat wpływu wskaźnika na całkowity koszt kredytu). Aby wymóg ten można było uznać za spełniony, konieczne jest także ujawnienie wszystkich informacji o metodzie wyliczania WIBOR-u.
- Na ogół banki informowały kredytobiorców, że WIBOR jest ustalany na podstawie oprocentowania transakcji na rynku międzybankowym, co jest dalekie od prawdy.
- WIBOR-owicze powoli idą szlakami przetartymi przez Frankowiczów. Po pozytywnej opinii RG do sprawy C-471/24 ich szanse na pozytywne rozstrzygnięcia polskich sądów znacznie wzrosły. W grę wchodzi unieważnianie umów w całości albo „odwiborowanie” kredytów, czyli obniżenie rat.
Rzecznik Generalny TSUE: umowy złotowe z oprocentowaniem na bazie WIBOR-u można badać pod kątem nieuczciwego charakteru
W dniu 11 września br. zaprezentowana została opinia Rzecznika Generalnego TSUE do sprawy C-471/24, która dotyczyła umowy kredytu hipotecznego z oprocentowaniem zmiennym na bazie WIBOR-u. Genezą sprawy były cztery pytania prejudycjalne zadane przez Sąd Okręgowy w Częstochowie w ramach konkretnej sprawy z powództwa kredytobiorcy-konsumenta vs. bank PKO BP.
Przeciwko konsumentom opowiedział się nie tylko sektor bankowy ale także liczne instytucje państwa, w tym polski rząd, który przekazał swoją opinię TSUE. Wszystko zdało się jednak na nic. Prokonsumencki wyrok TSUE odbije się nie tylko na finansach największego polskiego banku kontrolowanego przez Skarb Państwa, ale także będzie miał ogromne znaczenie dla milionów posiadaczy kredytów złotowych z WIBOR-em zaciągniętych w innych bankach. Unieważnianie tych umów na masową skalę przez sądy może kosztować banki grube miliardy złotych. Nic zatem dziwnego, że banki uruchomiły (głównie w mainstreamowych mediach) potężną machinę dezinformacyjną i przekłamują to co zostało stwierdzone w opinii Rzecznika Generalnego.
Jeżeli natrafiłeś w ostatnich dniach na nagłówki typu „banki wygrały”, „WIBOR jest legalny”, „Trybunał nie dał wiary WIBOR-owcom”, wiedz że jest to kompletna nieprawda. Celem tych działań jest zniechęcenie posiadaczy umów z WIBOR-em do szukania sprawiedliwości w sądach. Opinia Rzecznika Generalnego TSUE jest zdecydowanie prokonsumencka, podobnie jak wcześniejsze stanowiska Trybunału dotyczące kredytów frankowych.
To banki przegrały pierwsze starcie na forum TSUE dotyczące kredytów z WIBOR-em. Wedle opinii RG, postanowienia umowne dotyczące oprocentowania zmiennego z WIBOR-em można badać na gruncie unijnej Dyrektywy 93/13 pod kątem nieuczciwego (abuzywnego) charakteru.
Chociaż Rzecznik Generalny TSUE nie odpowiedział na pytanie dotyczące skutków uznania postanowień z WIBOR-em za nieuczciwe, bogate orzecznictwo TSUE podpowie sądom krajowym jakie mogą być potencjalne rozstrzygnięcia. Prawnicy przewidują trzy możliwe warianty, tj. 1. unieważnienie umowy w całości, 2. usunięcie z umowy WIBOR-u i pozostawienie oprocentowania na poziomie marży, 3. pozostawienie oprocentowania według formuły marża plus WIBOR z dnia zaciągnięcia umowy. Każda z tych opcji będzie dla konsumentów korzystna.
Oczywiście opinia Rzecznika Generalnego TSUE musi jeszcze znaleźć potwierdzenie w wyroku całego Trybunału, który najpewniej zapadnie pod koniec bieżącego roku lub na początku przyszłego. Jest na to duża szansa, bo w 90% przypadków wyroki TSUE pokrywają się z wcześniejszymi opiniami RG.
Pierwsza potyczka na forum TSUE wygrana przez WIBOR-owiczów. Bankom pozostało liczenie na cud
Prawdopodobieństwo nagłej wolty TSUE i zmiany kierunku orzecznictwa w sprawach dotyczących relacji konsumentów z bankami jest bliskie zera. Unijny Trybunał jest bardzo konsekwentny i trzyma się obranej linii orzeczniczej, a ta jest zdecydowanie prokonsumencka. Szlak został przetarty przez Frankowiczów, którzy dzięki orzecznictwu TSUE wygrywają obecnie około 99% swoich spraw sądowych przeciwko bankom. Znaczna część wyroków TSUE dotyczących kredytów frankowych będzie miała zastosowanie do rozstrzygania sporów na linii kredytobiorcy złotowi vs. banki. Wbrew pozorom istnieje wiele podobieństw jeśli chodzi o te spory.
Podobnie jak było w sprawach frankowych, Rzecznik Generalny TSUE w opinii do sprawy C-471/24 położył duży nacisk na rzetelne wypełnianie przez banki obowiązków informacyjnych względem konsumentów oraz stosowanie w umowach prostego języka (wymóg przejrzystości). Jeżeli postanowienie dotyczące zmiennego oprocentowania na bazie WIBOR-u nie zostało zapisane prostym i zrozumiałym językiem, sąd krajowy może badać umowę pod kątem nieuczciwego charakteru. Każdy kto miał do czynienia z umowami bankowymi wie, że są one napisane specjalistycznym i trudnym do zrozumienia dla przeciętnego konsumenta językiem.
Rzecznik Generalny TSUE wyjaśnił co rozumie pod pojęciem przejrzystości. Bank musi poinformować konsumenta o nazwie wskaźnika referencyjnego, o administratorze wskaźnika i o wpływie wahań wskaźnika na całkowity koszt kredytu.
W wielu umowach banki podawały w sposób nieprecyzyjny nazwę wskaźnika referencyjnego stanowiącego podstawę oprocentowania. Przykładowo zamiast WIBOR 3M albo WIBOR 6M podawane były zmodyfikowane przez poszczególne banki wersje wskaźnika, np. WIBOR S-3M w umowach PKO BP, W3 i W6 w umowach BPH d. GE Money Bank albo DBPLN w umowach Getin Banku.
Przed 2020 rokiem banki bardzo rzadko wskazywały w umowach kto jest administratorem wskaźnika (do 2017 roku było nim stowarzyszenie ACI Polska, a później spółka GPW Benchmark, która administruje wskaźnikami WIBOR do teraz). Czasami zamiast podania nazwy administratora pojawiały się odesłania do gazet albo do serwisu Reuters, który już od 10 lat nie publikuje wskaźników (takie zapisy pojawiały się m.in. w umowach dawnego Kredyt Banku, obecnie Santander BP oraz banku PKO BP). Jeżeli zaś chodzi o wpływ wskaźnika WIBOR na koszt umowy, to – podobnie jak w umowach frankowych – banki nieprawdziwie prezentowały wahania stawki WIBOR. W niektórych umowach kredytów hipotecznych zaciągniętych na 30 lat wahania WIBOR zostały pokazane w formie wykresu jako linia prosta, praktycznie bez odchyleń. Na tej podstawie kredytobiorcy mogli błędnie oszacować jakie będą ekonomiczne konsekwencje zaciągnięcia umowy z WIBOR-em oraz jaka jest skala ryzyka zmiennej stopy procentowej.
Według pełnomocników kredytobiorcy z Częstochowy, kluczowe znaczenie dla milionów posiadaczy kredytów złotowych z oprocentowaniem na bazie WIBOR-u ma fakt, że banki wprowadziły kredytobiorców w błąd stwierdzeniami, że WIBOR jest wyliczany w oparciu o oprocentowanie transakcji na ryku międzybankowym. W rzeczywistości większość danych, na podstawie których wyliczany jest WIBOR, to deklaracje banków po jakiej cenie pożyczyłyby sobie pieniądz na rynku międzybankowym, a nie rzeczywiste transakcje. Kredytobiorca, którego dotyczy sprawa, został poinformowany, że WIBOR ustanawia państwo. Natomiast w umowie było napisane, że wskaźnik jest wyliczany na podstawie oprocentowania depozytów międzybankowych, co nie ma nic wspólnego z rzeczywistością.
Rzecznik Generalna TSUE podkreśliła w swojej opinii, że unijne Rozporządzenie BMR, na które powołują się banki, wymaga aby wskaźnik był oparty na rzeczywistych transakcjach. Nie wystarczy podanie wzoru do wyliczania wskaźnika. Bank musi ujawnić elementy pozwalające zrozumieć jak jest on wyliczany i nie może przekazywać zniekształconego charakteru wskaźnika.
Jak sądy krajowe będą badały czy postanowienia umowne z WIBOR-em są nieuczciwe
Jak wynika z opinii RG do pierwszej polskiej sprawy WIBOR-owej, sądy krajowe po uznaniu warunku umownego za nieprzejrzysty, są zobligowane ustalić czy – posiadając pełną wiedzę na temat metody wyliczania WIBOR-u i wiążącego się z umową ryzyka – konsument zawarłby taką umowę. Sąd musi sprawdzić czy konsument wyraził świadomą zgodę na ryzyko związane ze zmienną stopą procentową na bazie WIBOR-u oraz czy nie doszło do znaczącej nierównowagi stron, ze szkodą dla konsumenta.
Czytelnicy zainteresowani zakwestionowaniem umów z WIBOR-em nie powinni obawiać się tego, że podpisali przedkładane przed banki oświadczenia o tym, że wiedzą czym jest WIBOR oraz mają świadomość ryzyka zmiennej stopy procentowej. Tak samo było w sprawach frankowych, gdzie kredytobiorcy podpisywali oświadczenia o ryzyku walutowym. Sądy rozstrzygające spory Frankowiczów z bankami nie brały takich dokumentów blankietowych pod uwagę i uznawały, że konsumenci nie zostali prawidłowo poinformowani o ryzyku walutowym. W wielu sprawach fakt niedopełnienia przez bank obowiązków informacyjnych miał kluczowe znaczenie przy rozstrzygnięciu sądu o unieważnieniu umowy kredytowej.
W celu oceny czy bank dopełnił obowiązków informacyjnych, sądy krajowe bazują nie tylko na dokumentacji ale także na zeznaniach stron, w tym kredytobiorców. Jak wynika z opinii RG, w przypadku spraw WIBOR-owych sądy będą musiały zapytać konsumenta czy czuje się pokrzywdzony w wyniku tego, że bank nie poinformował go rzetelnie o ryzyku a nawet wprowadził w błąd, jeśli chodzi o metodę wyliczania wskaźnika.
Jeżeli sąd ustali, że warunek umowny dotyczący zmiennego oprocentowania na bazie WIBOR-u jest abuzywny (nieuczciwy), będzie musiał następnie podjąć decyzję co do utrzymania umowy w mocy po wyeliminowaniu WIBOR-u albo unieważnienia jej w całości.
Możliwe rozstrzygnięcia sądów w sprawie umów z WIBOR-em. Unieważnienie umowy albo obniżenie rat
Opinia Rzecznika Generalnego TSUE do sprawy C-471/24 nie zawiera odpowiedzi na pytanie nr 4. zadane przez sąd w Częstochowie, które dotyczy skutków prawnych uznania postanowienia z WIBOR-em za warunek abuzywny. Niewykluczone, że odpowiedź na to pytanie zostanie udzielona w wyroku Trybunału do tej sprawy już za kilka miesięcy.
Jeśli zaś TSUE w wyroku pominie odpowiedź na to pytanie, zastosowanie będzie miało orzecznictwo znane ze spraw frankowych. W grę wchodzi unieważnienie umowy w całości albo pozostawienie jej w mocy po usunięciu abuzywnego postanowienia.
Eksperci wskazują trzy możliwe wersje rozstrzygnięć sądów krajowych w sprawie umów z WIBOR-em:
- unieważnienie umowy kredytowej w całości
- usunięcie z umowy WIBOR-u i pozostawienie oprocentowania na poziomie stałej marży
- ustalenie oprocentowania według formuły WIBOR z dnia zawarcia umowy plus marża
Eksperci prawni podkreślają, że każde z tych rozstrzygnięć będzie korzystne dla konsumentów. Unieważnienie umowy w całości oznacza niższe saldo zadłużenia, pozbycie się kredytu i wykreślenie hipoteki banku. Rozliczenie z bankiem polega na tym, że w poczet pożyczonego kapitału są zaliczane spłaty pełnych rat kapitałowo-odsetkowych, prowizji i opłat związanych z kredytem. Nawet jeśli w takiej sytuacji wyszłoby, że kredytobiorca nie spłacił jeszcze całego pożyczonego kapitału, to jest możliwość zawnioskowania aby sąd rozłożył resztę zadłużenia na raty. Polskie przepisy pozwalają sądom rozłożyć spłatę na 10 lat. Z praktyki frankowej wynika jednak, że sąd będzie się upewniał czy konsument godzi się na upadek umowy, tak aby nie narazić go na konieczność jednorazowej spłaty reszty kapitału.
Natomiast wersja polegająca na tzw. „odwiborowaniu” umowy, czyli utrzymaniu jej w mocy po usunięciu wskaźnika WIBOR, oznacza obniżenie oprocentowania do poziomu stałej marży. Raty kredytu znacząco spadną, bank będzie musiał przedstawić nowy harmonogram spłat i zwrócić nadpłaty.
Teoretycznie najmniej korzystne byłoby rozstrzygnięcie polegające na pozostawieniu oprocentowania na poziomie marża plus WIBOR z dnia zawarcia umowy. Biorąc jednak pod uwagę fakt, że WIBOR wciąż jest na bardzo wysokim poziomie, dla wielu kredytobiorców takie rozstrzygnięcie byłoby korzystne, zwłaszcza dla tych, którzy zaciągnęli kredyt w latach 2020-2021, kiedy stawka WIBOR wynosiła ok. 0,2%.
Decyzję o tym czy warto złożyć pozew, czy czekać na wyrok TSUE w sprawie C-471/24 oraz jakie roszczenia sformułować w pozwie, należy podjąć po konsultacji z doświadczoną w sporach z bankami kancelarią prawną. Duże znaczenie przy podejmowaniu decyzji powinny mieć kalkulacje finansowe. Konieczne jest zsumowanie wszystkich spłat i sprawdzenie czy już przekraczają one wartość kapitału albo ile brakuje do pełnej spłaty. Analitycy finansowi zatrudnieni w kancelarii dokonają wyliczeń ile można zyskać w poszczególnych wariantach i pomogą ocenić który wariant jest najbardziej opłacalny. Kancelarie na ogół formułują jedno roszczenie główne (np. o unieważnienie umowy w całości) oraz roszczenia ewentualne (np. o „odwiborowanie” kredytu).
Wielu ekspertów jest zdania, że nie warto zwlekać z pozwem o WIBOR, bo po korzystnym wyroku TSUE sądy krajowe zostaną zalane pozwami i na wyrok trzeba będzie czekać dłużej. Wraz z pozwem można złożyć wniosek o zabezpieczenie roszczenia poprzez usunięcie z umowy WIBOR-u do czasu uzyskania prawomocnego rozstrzygnięcia. Jeśli sąd przychyli się do wniosku, raty kredytu od razu znacząco spadną na czas trwania procesu.
Podsumowanie
Opinia Rzecznika Generalnego TSUE do pierwszej polskiej sprawy WIBOR-owej jest dla konsumentów pozytywna. Wbrew kłamliwej narracji banków, opinia ta jest totalną porażką sektora bankowego. Nie tylko dopuszcza ona możliwość badania umów kredytowych z WIBOR-em na gruncie unijnej Dyrektywy 93/13 (tej samej, która pogrążyła banki w sprawach frankowych), ale także wskazuje sądom krajowym na jakie „mankamenty” umów muszą zwrócić uwagę.
Brak precyzyjnej nazwy wskaźnika (np. zamiast WIBOR 3M, WIBOR S-3M), brak informacji o administratorze wskaźnika (np. odesłanie do strony serwisu Reuters lub do gazet), brak informacji o wpływie wahań wskaźnika na koszt kredytu, to częste wady wielu umów z WIBOR-em. W dodatku banki na ogół zatajały kluczowe elementy metody wyliczania WIBOR-u, co zniekształcało jego charakter. W wielu umowach figuruje informacja, że WIBOR jest wyliczany w oparciu o oprocentowanie depozytów międzybankowych, co nie jest prawdą. Podstawą do wyliczania wskaźnika są głównie dane szacunkowe przekazywane przez największe banki działające w Polsce, a nie rzeczywiste transakcje.
Po opinii RG TSUE znacząco zwiększyły się szanse na korzystne dla WIBOR-owiczów rozstrzygnięcia sądów. W grę wchodzi unieważnienie całej umowy kredytowej albo jej „odwiborowanie”, czyli znaczące obniżenie wysokości rat.
