Polskie banki znowu kontaktują się z klientami posiadającymi kredyty mieszkaniowe ze zmiennym oprocentowaniem opartym na WIBOR. Wysyłana korespondencja zawiera propozycję podpisania aneksu do umowy kredytowej. Aneks ten wprowadza do umowy tzw. klauzulę awaryjną, czyli zapis określający, co bank zrobi w razie zaprzestania publikacji danego wskaźnika referencyjnego (np. WIBOR) lub istotnej zmiany metody jego wyznaczania. Innymi słowy, jest to zabezpieczenie na wypadek, gdyby WIBOR przestał być dostępny – aneks wskazuje alternatywny sposób wyznaczenia oprocentowania, aby kredyt mógł być dalej obsługiwany bez wątpliwości co do zasad naliczania odsetek.
Bank Pekao wyjaśniał klientom, że celem aneksu jest właśnie wskazanie działań banku w przypadku trwałego lub czasowego zaprzestania publikacji wskaźnika referencyjnego (WIBOR) albo istotnej zmiany sposobu jego ustalania. Podobne pisma trafiają do klientów innych instytucji – jesienią ubiegłego roku PKO BP (największy bank w Polsce) rozesłał masowo takie propozycje wszystkim kredytobiorcom, których umowy nie miały dotąd wpisanego planu awaryjnego. W lutym 2025 r. kampanię wysyłki aneksów przeprowadził Santander Bank Polska, powołując się na zalecenie KNF i wymogi unijne. mBank informuje, że już od 2021 r. sukcesywnie proponuje klientom aneksy i podkreśla, że decyzja o podpisie należy do klienta – bank robi to z uwagi na rozporządzenie Parlamentu Europejskiego (BMR), które „zobowiązuje banki do posiadania planów działania na wypadek istotnej zmiany lub zaprzestania opracowywania danego wskaźnika referencyjnego, a także uwzględnienia tych planów w umowach z klientami – by zapewnić ich ciągłość. Także KNF oraz europejski nadzorca (ESMA) oczekują od banków zaproponowania takich aneksów klientom”. Wcześniej podobne możliwości dobrowolnego aneksowania umów zapowiadał m.in. BNP Paribas.
Klauzule awaryjne w umowach kredytowych stały się obowiązkowe dla nowych umów od 2018 r., kiedy weszło w życie unijne rozporządzenie BMR dotyczące wskaźników referencyjnych. Problem w tym, że wiele obecnie spłacanych kredytów hipotecznych zawarto jeszcze przed 2018 r., więc brakuje w nich takiego zapisu. To właśnie posiadacze tych starszych umów dostają teraz od banków propozycje aneksów. Jeśli ktoś zawarł umowę już z klauzulą awaryjną, najpewniej bank w ogóle się do niego nie odezwie w tej sprawie.
Warto podkreślić, że cała akcja nie ma bezpośredniego związku z toczącymi się sporami o WIBOR (niektórzy kredytobiorcy kwestionują w sądach sposób ustalania WIBOR-u czy ważność tych klauzul). Banki zapewniają, że chodzi tu wyłącznie o dostosowanie umów do wymogów prawa – reforma wskaźników referencyjnych postępuje i zgodnie z aktualnym planem WIBOR ma przestać być publikowany z końcem 2027 r., zastąpiony przez nowe indeksy z rodziny POLSTR/WIRON. Mówiąc w skrócie: banki zabezpieczają się na przyszłość, by wiedzieć, jak liczyć oprocentowanie kredytu, gdy WIBOR odejdzie do lamusa.
Czy trzeba podpisać aneks z banku? Dobrowolność i skutki odmowy
Pierwsze pytanie, jakie zadają sobie klienci, brzmi: czy muszę ten aneks podpisać? Odpowiedź brzmi: nie, nie ma takiego obowiązku. Banki wyraźnie zaznaczają w korespondencji, że podpisanie aneksu jest dobrowolne. Aneks staje się skuteczny tylko, jeśli podpiszą go wszyscy kredytobiorcy widniejący na umowie oraz bank.
Co, jeśli klient nie podpisze aneksu? W krótkim terminie – nie dzieje się absolutnie nic. Kredyt nadal będzie spłacany na dotychczasowych zasadach, z oprocentowaniem opartym o WIBOR tak długo, jak ten wskaźnik będzie publikowany. Banki zapewniają, że samo niepodpisanie aneksu nie pociąga za sobą żadnych sankcji ani zmian warunków kredytu. „Niepodpisanie aneksu nie wywołuje żadnych konsekwencji.” – potwierdzają prawnicy zajmujący się sprawami WIBOR. Jedyne, co może się pojawić, to pewna niepewność co do przyszłości: jeśli WIBOR zostanie wycofany, w umowie bez klauzuli awaryjnej zabraknie jasno określonego następcy tego wskaźnika.
Banki liczą jednak, że zanim do tego dojdzie, pojawi się rozwiązanie systemowe. Związek Banków Polskich wielokrotnie wskazywał, że próby aneksowania umów wynikają wprost z wymogów BMR, ale docelowo sektor oczekuje ustawowego załatwienia sprawy. Możliwe więc, że Minister Finansów wyda odpowiednie rozporządzenie, które z mocy prawa zastąpi w pozostałych umowach stare stawki WIBOR nowym wskaźnikiem – tak jak jesienią 2021 r. Komisja Europejska jednym rozporządzeniem zamieniła we wszystkich umowach kredytów frankowych stawkę LIBOR CHF na SARON CHF, bez konieczności podpisywania jakichkolwiek aneksów.
A co, jeśli jednak nie będzie takiego rozporządzenia do czasu likwidacji WIBOR? Banki przygotowują się i na taki scenariusz. Na przykład PKO BP informował, że zgodnie z obecnym stanem prawnym – gdyby WIBOR przestał istnieć dziś, a klient nie miał planu awaryjnego – oprocentowanie jego kredytu musiałoby być tymczasowo liczone jako marża banku powiększona o stawkę WIBOR z ostatniego dostępnego dnia notowania. Innymi słowy, ostatnia znana wartość WIBOR zostałaby „zamrożona”. Taka sytuacja trwałaby do czasu wprowadzenia oficjalnego zamiennika. PKO BP jednocześnie uspokajał, że jeśli klient uzna takie rozwiązanie za niekorzystne, będzie mógł w każdej chwili podpisać aneks i przejść na obowiązujący nowy wskaźnik. Banki podkreślają też, że gdy już dojdzie do zastąpienia WIBOR nową stawką (czy to poprzez aneks, czy na mocy prawa), zostanie zastosowany tzw. spread korygujący – niewielka korekta oprocentowania, która wyrówna różnicę między WIBOR a nowym indeksem, tak aby zmiana była neutralna ekonomicznie dla klienta. Innymi słowy, wysokość raty kredytu po zmianie wskaźnika ma pozostać bez zmian lub zmienić się tylko nieznacznie, tak by klient nie odczuł różnicy.
Podsumowując: odmowa podpisania aneksu teraz nie spowoduje żadnych natychmiastowych konsekwencji – ani prawnych, ani finansowych. Twój kredyt dalej będzie bazował na WIBOR tak jak do tej pory. Gdy nadejdzie moment likwidacji WIBOR, najprawdopodobniej i tak zostanie on automatycznie zastąpiony nowym wskaźnikiem na mocy prawa. Aneks jest więc pewną opcją „na zapas”. To, czy warto z niej skorzystać od razu, zależy od Twojej indywidualnej sytuacji, o czym piszemy na końcu artykułu.
Czy aneks wpływa na wysokość rat kredytu?
Klienci obawiający się, czy podpisanie aneksu nie zmieni im oprocentowania lub wysokości rat, mogą odetchnąć z ulgą. Podpisanie takiego aneksu nie wpływa na bieżące oprocentowanie ani warunki spłaty kredytu – potwierdzają to zarówno banki, jak i nadzorcy. Bank Pekao wprost zaznaczył w wiadomości do klientki, że podpisanie aneksu niczego nie zmienia w sposobie obsługi kredytu. „Spłaty powinny być realizowane jak dotychczas, w oparciu o niezmieniony harmonogram. Marża i inne warunki umowy się nie zmienią, podpisanie aneksu jest darmowe” – zapewnił bank w piśmie. Zatem aneks nie wprowadza żadnych dodatkowych opłat ani zmian w Twojej umowie (poza dodaniem klauzuli awaryjnej).
Co ważne, samo podpisanie aneksu nie spowoduje zmiany wysokości rat również w przyszłości – o ile nie zajdzie opisane w nim zdarzenie, czyli zaprzestanie publikacji WIBOR. Do tego momentu wszystko działa po staremu. Dopiero gdy WIBOR faktycznie zniknie z rynku, uruchomiony zostanie mechanizm przewidziany w aneksie – zastępujący go nowym wskaźnikiem (np. WIRON/POLSTR) i ewentualnie dodający wspomniany spread korygujący, żeby oprocentowanie kredytu pozostało na podobnym poziomie. Dzięki temu zmiana ma być neutralna dla wysokości raty lub sprowadzać się do symbolicznej różnicy kilku groszy. Bank Pekao podkreśla, że zawarcie aneksu samo w sobie nie wpływa na wysokość raty kredytu hipotecznego – dopiero jeśli kiedyś zajdą opisane w nim zdarzenia (likwidacja lub modyfikacja WIBOR), miesięczna rata może, ale nie musi ulec zmianie. W praktyce celem jest, by rata pozostała taka sama, a jedynie formuła jej wyliczenia uległa technicznej zmianie.
Dla pewności: aneks nie zmienia marży kredytu, okresu kredytowania ani żadnych innych parametrów finansowych umowy. Nie powoduje również przejścia na oprocentowanie stałe ani zmiany na inny rodzaj kredytu – dotyczy wyłącznie sposobu określenia stopy bazowej, gdyby dotychczasowa przestała istnieć. Banki nie przemycają w tych aneksach żadnych ukrytych podwyżek oprocentowania. Gdyby było inaczej – pamiętaj – nie musisz go podpisywać.
Co radzą prawnicy konsumenccy? Uwaga na zapisy i skutki aneksu
Banki przedstawiają aneksy jako neutralne i wynikające z przepisów, jednak wielu klientów podchodzi do nich z ostrożnością. Nauczeni doświadczeniem frankowiczów (posiadaczy kredytów frankowych), kredytobiorcy złotowi zastanawiają się, czy podpisując coś teraz, nie utrudnią sobie ewentualnej walki z bankiem w przyszłości. W ostatnich latach pojawiła się bowiem nowa fala pozwów – tym razem dotyczących kredytów złotowych o zmiennym oprocentowaniu, gdzie kwestionowany jest mechanizm WIBOR. Przykładowo głośnym echem odbiło się postanowienie sądu w Katowicach z końca 2022 r., który w ramach zabezpieczenia tymczasowo wyrzucił WIBOR z konkretnej umowy kredytowej, pozostawiając oprocentowanie jedynie na poziomie marży banku. Choć to odosobniona sytuacja i nie przesądza o wyroku, rozbudziła nadzieje części kredytobiorców na sądowe podważenie WIBOR-u.
Co zatem robić z aneksem – podpisać czy nie? Jednoznacznej odpowiedzi nie ma, ale prawnicy zgodnie radzą przede wszystkim dokładnie przeczytać aneks przed podjęciem decyzji. Każda umowa i aneks mogą mieć nieco inną treść, więc warto zweryfikować, co dokładnie proponuje bank. Jeżeli cokolwiek budzi wątpliwości, rozważ konsultację z prawnikiem – zwłaszcza jeśli myślisz o pozwie przeciw bankowi w przyszłości.
Warto przytoczyć opinie ekspertów, którzy już wcześniej mierzyli się z podobnym tematem. Gdy banki proponowały frankowiczom aneksy zastępujące wskaźnik LIBOR wskaźnikiem SARON, część kancelarii przestrzegała klientów przed pochopnym podpisywaniem. „Wskazywaliśmy wówczas klientom, że nie ma podstaw do podpisania takiego aneksu, gdyż nie wpływa on znacząco na ich sytuację, a daje dodatkowe możliwości bankom w zakresie zmiany wskaźników referencyjnych” – wskazywali prawnicy, specjalizujący się w sporach finansowych. Innymi słowy, zdaniem niektórych prawników aneks tego typu bardziej zabezpiecza interes banku niż klienta, bo pozwala bankowi później bez przeszkód zmienić wskaźnik na nowy. Dla klienta natomiast tu i teraz nic się nie zmienia – więc po co miałby go podpisywać, skoro i tak nic nie zyskuje?
Są też obawy natury prawnej. Prawnicy zauważają, że podpisany aneks może w przyszłości zostać wykorzystany przez bank w sporze sądowym. Prawnicy już teraz prowadzący sprawy o wyeliminowanie WIBOR wprost wskazują, że klienci „nie powinni podpisywać takich aneksów” – jego zdaniem działania banków są pozorne i mogą szkodzić konsumentom. Ostrzega, że bank w razie sporu może powoływać się na oświadczenia i zgodę klienta wyrażoną w aneksie, argumentując, że kredytobiorca zgodził się na określone warunki i był świadomy zmiany. Taki argument – choć z prawniczego punktu widzenia dyskusyjny – może zadziałać na niekorzyść klienta w sądzie, zwłaszcza jeśli trafi na mniej doświadczonego sędziego. Innymi słowy, podpisując aneks, klient niejako potwierdza, że akceptuje nowy sposób ustalania oprocentowania. Jeśli zaś chciałby później podnieść zarzut, że stary mechanizm WIBOR był wadliwy lub nieuczciwy, bank zapewne wskaże: „proszę, tutaj klient zgodził się na zasady zastąpienia WIBOR-u innym indeksem”.
Trzeba jednak dodać, że samo wprowadzenie klauzuli awaryjnej nie zamyka drogi do pozwu dotyczącego WIBOR. Zmiana wskaźnika referencyjnego w umowie nie wpływa na możliwość formułowania roszczeń w sprawach kredytów złotowych. Dlaczego? Ponieważ główne argumenty w tego typu sprawach to zarzuty, że mechanizm WIBOR w ogóle nie powinien był znaleźć się w umowie (np. banki miały nie dopełnić obowiązków informacyjnych wobec klienta). Dodanie planu awaryjnego teraz nie zmienia faktu, że przy zawieraniu umowy mogło dojść do uchybień – więc jeśli ktoś zamierza pozwać bank, nadal może to zrobić, nawet po podpisaniu aneksu. Oczywiście każda sytuacja jest indywidualna, a linia obrony banku może się zmienić w zależności od tego, czy aneks został podpisany.
Warto też zwrócić uwagę na treść samego aneksu. Prawnicy wskazują przypadki, gdzie zapisy budziły wątpliwości co do zgodności z duchem rozporządzenia BMR. Na przykład analizowano aneksy, w których bank proponował, by znikający WIBOR zastąpić stopą referencyjną NBP – czyli oficjalną stopą procentową banku centralnego. Taka konstrukcja jest dyskusyjna, bo stopy NBP nie są rynkowym indeksem tworzonym przez niezależnego administratora, tylko decyzją administracyjną (co rodzi pytanie, czy spełnia wymogi definicji wskaźnika referencyjnego w rozumieniu BMR). W praktyce oznaczałoby to potencjalną zmianę charakteru oprocentowania kredytu (bo stopa NBP może zachowywać się inaczej niż rynkowy WIBOR/WIRON). Jeśli więc w aneksie widzimy nietypowe rozwiązania – warto zachować ostrożność. Aneks idealny z punktu widzenia klienta to taki, który po prostu wskazuje nowy indeks (najlepiej określony prawem, np. WIRON) oraz ewentualny spread korygujący, bez dodatkowych „kruczków”.
Podpisywać czy nie? Kiedy warto, a kiedy się wstrzymać
Na koniec – najważniejsze pytanie: podpisać aneks czy nie? Odpowiedź zależy od Twojej sytuacji i planów. Poniżej kilka wskazówek, które pomogą podjąć decyzję.
Warto podpisać aneks, jeśli:
- Chcesz spać spokojnie – Nie interesują Cię potencjalne spory sądowe z bankiem, tylko pewność, że Twój kredyt będzie miał jasno określone zasady oprocentowania nawet po likwidacji WIBOR. Aneks daje taką pewność, formalizując plan awaryjny w Twojej umowie.
- Ufasz swojemu bankowi – Wierzysz, że aneks jest czysto techniczny i nie pogorszy Twojej sytuacji. Masz też świadomość, że prędzej czy później i tak dojdzie do zmiany wskaźnika (na mocy prawa lub aneksu). Podpisując teraz, załatwiasz sprawę od ręki, bez konieczności śledzenia późniejszych regulacji.
- Twoja umowa nie ma klauzuli awaryjnej, a cenisz porządek w dokumentach – Dodanie takiej klauzuli aneksem czyni umowę kompletną i zgodną z obecnymi standardami prawnymi.
Lepiej wstrzymać się z podpisem, jeśli:
- Rozważasz pozwanie banku lub kwestionowanie WIBOR-u – Jeżeli jesteś w gronie osób, które uważają, że WIBOR został wprowadzony do umowy nieprawidłowo i bierzesz pod uwagę kroki prawne, wstrzymaj się. Niepodpisanie aneksu nic Cię nie kosztuje, a zdaniem wielu prawników zachowujesz w ten sposób pełnię możliwości dochodzenia roszczeń. Bank nie zyska wtedy argumentu, że zaakceptowałeś jakieś nowe warunki.
- Masz wątpliwości co do treści aneksu – Jeżeli w przesłanym dokumencie widzisz zapisy, których nie rozumiesz lub które wydają Ci się niekorzystne (np. dziwny wybór nowego wskaźnika, brak wzmianki o spreadzie korygującym, zbyt duża swoboda banku w wyborze zamiennika itp.), lepiej nie podpisuj od razu. Zapytaj doradcę w banku o szczegóły, skonsultuj się z niezależnym ekspertem. Masz do tego prawo – to Twoja umowa.
- Nie śpieszy Ci się – Jeśli nie czujesz potrzeby podpisywania aneksu, możesz po prostu poczekać. Być może ustawodawca rozwiąże sprawę globalnie i bez żadnego aneksu Twój WIBOR zostanie automatycznie zastąpiony nowym indeksem, z zachowaniem neutralności dla rat. Nie ma kar za zwłokę ani za brak podpisu, a aneks możesz podpisać w zasadzie w dowolnym momencie, nawet tuż przed (lub po) zmianie wskaźnika – o ile bank nadal będzie go oferował.
Na co byśmy nie zdecydowali, kluczowe jest świadome podjęcie decyzji. Przeczytaj proponowany aneks od deski do deski. Sprawdź, czy:
- wskazuje konkretnie, jaki wskaźnik zastąpi WIBOR (czy jest to np. WIRON/POLSTR, czy może ogólnie „stopa referencyjna banku centralnego” – co jest mniej precyzyjne),
- czy wspomina o spredzie korygującym zapewniającym neutralność zmiany (to ważne dla Twojej raty),
- oraz czy nie zawiera dodatkowych zmian niezwiązanych z tematem (np. nie wprowadza żadnych nowych opłat, prowizji, zmian w marży itp. – co raczej się nie zdarza, ale czujność nie zaszkodzi).
Jeśli wszystkie zapisy wyglądają standardowo i zrozumiale, a Ty nie planujesz pozywać banku – podpisanie aneksu może być rozsądnym krokiem, by dostosować swoją umowę do nowych realiów. Jeżeli jednak cokolwiek budzi Twój niepokój lub po prostu chcesz poczekać – masz pełne prawo nie podpisywać. Pamiętaj, że to dobrowolna propozycjabanku, a nie wymóg. W razie wątpliwości zawsze warto skonsultować się z prawnikiem lub rzecznikiem finansowym. Twoja ostrożność jest zrozumiała – w końcu chodzi o wieloletnie zobowiązanie i bezpieczeństwo finansowe Twojej rodziny.
