Mija 1,5 roku od czasu powołania dr Anety Wiewiórowskiej-Domagalskiej na stanowisko Pełnomocniczki Ministra Sprawiedliwości ds. ochrony praw konsumentów. Jest to dobra okazja do oceny dotychczasowej działalności Pani Pełnomocnik w zakresie realnych zmian w sądach, zwłaszcza w kontekście spraw frankowych. Przypomnijmy, że głównym zadaniem dr Wiewiórowskiej-Domagalskiej jest odciążenie sądów zalanych tysiącami spraw frankowych oraz przyspieszenie ich procedowania, tak aby Frankowicze wygrywali szybciej. Czy Pełnomocniczce MS udało się zrealizować dotychczasowe plany? Na jakim etapie jest cyfryzacja sądów oraz autorski projekt Pani Pełnomocnik pn. Digitalny Asystent Sędziego? O te kwestie redaktorzy zapytali bezpośrednio dr Wiewiórowską-Domagalską a uzyskane informacje przedstawiamy w artykule. 
- Dr Aneta Wiewiórowska-Domagalska ma niewątpliwe zasługi w walce konsumentów z nieuczciwością banków. Przed laty przewodniczyła Forum Konsumenckiemu przy Rzeczniku Praw Obywatelskich i przyczyniła się do zwiększenia zaangażowania biura RPO w obronę Frankowiczów.
- Jako Pełnomocniczka MS ds. ochrony praw konsumentów dała się poznać jako dobry diagnosta problemów trawiących wymiar sprawiedliwości oraz pomysłodawca wielu innowacyjnych projektów takich jak m.in. Digitalny Asystent Sędziego.
- Projekt DAS zaczął być realizowany w grudniu 2024 roku a jego zakończenie jest zaplanowane na połowę 2026 roku. Na razie do wybranych sześciu sądów nie trafił jeszcze żaden z czterech modułów. MS utrzymuje, że stanie się to jeszcze w tym roku.
- Digitalny Asystent Sędziego ma ułatwić pracę sądów oraz przyspieszyć postępowania frankowe. Wiele czynności wykonywanych obecnie przez pracowników sądów zostanie zautomatyzowanych, a sędziowie będą mogli korzystać z bazy orzeczeń TSUE i z projektów pism oraz uzasadnień wyroków. Jednym z modułów DAS jest kalkulator roszczeń stron po unieważnieniu umowy.
Ścieżka dr A. Wiewiórowskiej-Domagalskiej od Forum Konsumenckiego przy RPO i obrończyni Frankowiczów do Pełnomocniczki Ministra Sprawiedliwości
W styczniu 2024 roku Minister Sprawiedliwości Adam Bodnar powołał na funkcję Pełnomocniczki MS ds. ochrony praw konsumentów dr Anetę Wiewiórowską-Domagalską. Patrząc na CV Pani Pełnomocnik można z pełnym przekonaniem stwierdzić, że jest to właściwa osoba na właściwym miejscu. A. Wiewiórowska-Domagalska posiada doktorat w dziedzinie nauk prawnych, specjalizuje się w prawie cywilnym, ze szczególnym uwzględnieniem ochrony praw konsumenta. W latach 2000-2005 uczestniczyła w pracach grupy roboczej opracowującej europejski kodeks cywilny. W latach 2008-2014 pracowała w Ministerstwie Sprawiedliwości, gdzie była odpowiedzialna m.in. za wdrażanie do przepisów krajowych europejskich dyrektyw konsumenckich.
Po powołaniu do życia Forum Konsumenckiego przy Rzeczniku Praw Obywatelskich (kiedy funkcję RPO sprawował Adam Bodnar) dr Wiewiórowska-Domagalska przez dwa lata przewodniczyła Forum i doprowadziła do większego zaangażowania się biura RPO w ochronę praw Frankowiczów. Dzięki współpracy w ramach Forum Konsumenckiego z różnymi środowiskami, w tym z naukowcami, przedstawicielami Frankowiczów, organizacjami konsumenckimi, miejskimi rzecznikami konsumentów oraz z pełnomocnikami prawnymi, udało się osiągnąć sporo sukcesów. Jednym z większych była wygrana z pozwu zbiorowego w tzw. sprawie arbuzowej, gdzie po kasacji przez SN korzystnego dla konsumentów wyroku i po przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania, w wyniku przystąpienia biura RPO do sprawy bank cofnął apelację. Wyrok miał ogromne znaczenie dla grupy ponad tysiąca Frankowiczów i ich rodzin.
Dr Wiewiórowska-Domagalska od lat współpracuje z Adamem Bodnarem, więc jej nominacja na stanowisko Pełnomocniczki ds. ochrony praw konsumentów nie była niespodzianką, tym bardziej że przemawia za nią ogromne doświadczenie oraz wiedza w zakresie stosowania prawa europejskiego i ochrony praw konsumentów.
Frankowicze pokładali duże nadzieje w związku z powołaniem dr Wiewiórowskiej-Domagalskiej na stanowisko Pełnomocniczki MS. Z czasem część konsumentów poczuła się rozczarowana skutecznością działań Pani Pełnomocnik. Niektórzy zaś uważają, że w większym stopniu chroni ona obecnie interesy banków niż konsumentów.
Między innymi kontrowersje budzi firmowany przez Pełnomocniczkę MS projekt tzw. ustawy frankowej, w którym znalazły się niekorzystne dla Frankowiczów rozwiązania, takie jak możliwość zgłaszania przez banki roszczeń wzajemnych w ramach spraw z powództwa kredytobiorców. Środowisko Frankowiczów buntuje się także przeciwko uruchomionemu w Sądzie Okręgowym w Warszawie pilotażowi projektu mediacji sądowych, gdzie kredytobiorcy są różnymi sposobami zmuszani do udziału w mediacjach, którymi nie są zainteresowani.
Wysłane do Pani Pełnomocnik zapytanie na temat oceny skuteczności programu „Mediacja Frankowa” oraz ewentualnych planów rozszerzenia tej formuły na inne sądy spotkało się z brakiem odpowiedzi. Za to dysponujemy informacjami „z pierwszej ręki” na temat zaawansowania prac nad sztandarowym projektem dr Wiewiórowskiej-Domagalskiej pn. Digitalny Asystent Sędziego.
Plany MS dotyczące odejścia od akt papierowych na rzecz postępowań cyfrowych. W jakiej perspektywie czasowej jest to realne?
Dr A. Wiewiórowska-Domagalska nie tylko pełni funkcję Pełnomocniczki ds. ochrony praw konsumentów, ale jest także Zastępczynią Dyrektora Departamentu Analiz i Strategii w Ministerstwie Sprawiedliwości kierowanym przez Adama Bodnara. MS kilka miesięcy temu ogłosiło przystąpienie do realizacji strategicznego programu „Cyfrowy Sąd”, którego jednym z kluczowych elementów jest projekt dr A. Wiewiórowskiej-Domagalskiej pn. Digitalny Asystent Sędziego (DAS). Resort jest zdeterminowany aby szybko pozbyć się około 200 tys. spraw frankowych, które mocno obciążają sądy i utrudniają innym obywatelom korzystanie z prawa do sądu. Założeniem programu „Cyfrowy Sąd” jest przejście z akt papierowych na akta cyfrowe, tak aby osoby prywatne oraz przedsiębiorcy mogli uzyskać szybki i łatwy dostęp do sądu w sprawach cywilnych a także gospodarczych, np. łącząc się z sądem za pomocą komputera albo sprawdzając za pomocą komórki status swojej sprawy.
Cyfryzacja sądów będzie wymagała katorżniczej pracy związanej z odwzorowaniem cyfrowym akt (zeskanowaniem milionów stron postępowań). Nie będzie to łatwe zadanie. Jak wspomniała dr A. Wiewiórowska-Domagalska w jednej z ostatnich wypowiedzi, cyt. „W ubiegłym roku do naszych sądów wpłynęło ponad 14 milionów 600 tysięcy spraw. Ta liczba niewiele różni się od liczby za 2023 rok. Jedna apelacja, a mamy tych apelacji 11, tworzy co roku 7 do 8 kilometrów papierowych akt”.
Po zdublowaniu akt w postaci cyfrowej może być już „z górki” – sędziowie, asystenci, asesorzy oraz urzędnicy sądowi odetchną i będą mieć zdecydowanie mniej pracy. Natomiast obywatele będą mieć gwarancję, że w sytuacjach kryzysowych (np. pożar w siedzibie sądu albo konflikt zbrojny) akta ich postępowań będą bezpieczne. Polska wzoruje się na Ukrainie, która już przeprowadziła cyfryzację sądów.
Na razie jednak resort sprawiedliwości przymierza się wraz z Apelacją Katowicką do pilotażu projektu zakładającego masową cyfryzację akt sądowych w Polsce. Wszystko w założeniach przedstawia się bardzo obiecująco. Zobaczymy co uda się zrobić obecnej ekipie Ministerstwa Sprawiedliwości i w jakiej perspektywie czasowej. Wiadomo, że efektów nie należy spodziewać się szybko, bo program cyfryzacji sądów będzie realizowany etapami aż do 2029 roku.
Projekt Digitalny Asystent Sędziego – czy AI wspomoże sędziów jeszcze w tym roku?
Znacznie wcześniej, bo w połowie 2026 roku ma zostać wdrożony do sądów czteromodułowy projekt Digitalny Asystent Sędziego (DAS). Jest to projekt dedykowany wyłącznie do spraw frankowych a jego celem jest ułatwienie pracy sędziom i reszcie pracowników sądów oraz radykalne przyspieszenie postępowań w sprawach frankowych. Oficjalnie realizacja projektu DAS rozpoczęła się w grudniu 2024 roku w wytypowanych sześciu parach sądów okręgowych i apelacyjnych, tj. w Sądzie Okręgowym Warszawa-Praga i Sądzie Apelacyjnym w Warszawie, w Sądzie Okręgowym w Olsztynie i w Sądzie Apelacyjnym w Białymstoku oraz w Sądzie Okręgowym w Poznaniu i Sądzie Apelacyjnym w Poznaniu.
Dotarliśmy do czterech spośród wymienionych sześciu sądów i okazuje się, że mimo upływu pół roku od startu pilotażu programu DAS jedynie w Sądzie Apelacyjnym w Białymstoku działa grupa robocza w składzie dwóch sędziów, którzy analizują założenia projektu i testują poszczególne rozwiązania. Pozostałe trzy sądy nie wdrożyły jak dotąd żadnego modułu DAS i nie wiedzą, kiedy Ministerstwo Sprawiedliwości przekaże im odpowiednie oprogramowanie. W związku z tymi niepokojącymi doniesieniami zwróciliśmy się do Pani Pełnomocnik z pytaniami na temat stanu realizacji projektu oraz przewidywanych terminów jego wdrożenia.
Ministerstwo Sprawiedliwości konsekwentnie podtrzymuje, że planowany termin zakończenia prac nad projektem Digitalny Asystent Sędziego to połowa 2026 roku. Na koniec czerwca br. zaplanowane były testy dotyczące cyfrowych akt (w tym modułu digitalizacji pism i automatyzacji czynności). Poszczególne funkcjonalności DAS mają być dostępne jeszcze w 2025 roku. Na razie jednak żadne moduły DAS nie zostały wdrożone w wybranych parach sądów ani tym bardziej przekazane do reszty sądów w kraju.
Co udało się już zrobić w ramach projektu DAS?
Jak wynika z odpowiedzi udzielonej na nasze pytania przez Pełnomocniczkę MS ds. ochrony praw konsumentów, w ramach projektu DAS przeprowadzone zostały następujące działania:
- przeprowadzono cykl warsztatów informacyjno-merytorycznych w wytypowanych do pilotażu sądach
- zapewniono infrastrukturę w postaci sprzętu
- dokonano mapowania procesów w sprawach frankowych
- powstał prototyp narzędzia do automatyzacji procesu rejestracji pozwów
- stworzono projekt architektury środowiska aplikacyjnego
- zbudowane zostało środowisko testowe i deweloperskie
- przeprowadzone zostały testy cyfryzacji akt na próbie 3 tysięcy dokumentów
- zespół ekspertów Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości zebrał i skategoryzował orzecznictwo TSUE w sprawach frankowych
- przygotowano pierwszy projekt tez
- opracowana została dedykowana wyszukiwarka do bazy wyroków TSUE
- wybrano opcje i dane wyjściowe kalkulatora służącego do rozliczania roszczeń stron
- przeprowadzono warsztaty dotyczące kalkulatora w grupie roboczej sędziów
Jakie korzyści ma przynieść sądom i Frankowiczom projekt DAS?
Projekt Digitalny Asystent Sędziego to innowacyjne narzędzie bazujące na algorytmach sztucznej inteligencji. DAS składa się z czterech modułów. Oto jakie szczegółowe dane na temat funkcjonalności DAS przekazała naszej redakcji dr A. Wiewiórowska-Domagalska.
- Moduł digitalizacji pism i automatyzacji czynności sądowych ma usprawnić pracę sekretariatów sądów dzięki automatyzacji czynności technicznych, które są obecnie wykonywane przez pracowników sądów. Będzie to wymagało wcześniejszej digitalizacji pism procesowych (m.in. pozwów), ekstrakcji informacji z tych pism oraz automatycznego wprowadzenia ich do systemów repertoryjno-biurowych sądów, po wcześniejszej weryfikacji. DAS będzie w pełni zintegrowany z obecnymi systemami do obsługi spraw tj. Sędzia 2 i Currenda.
- Moduł bazy wiedzy z orzeczeń TSUE. Baza pozwoli sędziom na proste wyszukiwanie orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości UE w zakresie spraw konsumenckich i będzie dostępna dla wszystkich sędziów oraz aktualizowana na bieżąco. Bazę przygotowuje grupa ekspertów z Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, którzy współpracują z sędziami. W końcowej fazie realizacji są prace nad pierwszym modułem dotyczącym wpływu orzecznictwa na procedurę cywilną. Docelowo baza wiedzy z orzecznictwa TSUE ma być tworzona na użytek wszystkich spraw (nie tylko frankowych), gdzie zastosowanie ma prawo europejskie.
- Moduł kalkulatora rozliczającego roszczenia stron po unieważnieniu umowy. Kalkulator będzie automatycznie rozliczał roszczenia kredytobiorców i roszczenia banków a także dokonywał automatycznej ekstrakcji kwot z zaświadczeń przedkładanych przez banki, bez konieczności ich ręcznego wprowadzania. W końcowej fazie realizacji jest formuła prawna funkcjonowania kalkulatora.
- Moduł generatora pism, w tym projektu uzasadnienia wyroku. Sędziowie zyskają ułatwienie w postaci przygotowania przez sztuczną inteligencję pism oraz uzasadnień wyroków, ale będą mieli pełną kontrolę nad ich ostateczną treścią. Struktura uzasadnienia będzie wynikała z tez orzecznictwa TSUE (moduł drugi).
W wywiadzie dla portalu Bank.pl Pełnomocniczka MS wyraziła nadzieję, że pierwsze trzy moduły DAS zaczną funkcjonować jeszcze w tym roku, a w 2026 roku będzie wdrażany ostatni algorytm, który pomoże sędziom w przygotowywaniu uzasadnień.
Bilans działalności Pełnomocniczki Ministra Sprawiedliwości ds. ochrony praw konsumentów
Zdajemy sobie sprawę, że zmiany organizacyjne i innowacyjne projekty wymagają czasu, najpierw na ich opracowanie, następnie przygotowanie techniczne oraz legislacyjne, a na końcu na wdrożenie. Dr A. Wiewiórowska-Domagalska nie ma łatwego zadania w kontekście około 200 tys. spraw frankowych toczących się w sądach. Na razie widać lekką poprawę, bo liczba tych spraw spadła po pierwszym kwartale 2025 roku z 204 tysięcy do około 195 tysięcy. Pełnomocniczka MS skromnie przyznaje, że nie jest to wyłącznie efekt wprowadzanych do wymiaru sprawiedliwości reform, ale także mniejszej ilości nowych pozwów oraz przybywających ugód frankowych. Podkreśla jednak, że sprawność załatwiania spraw przez sędziów rośnie szybciej niż spada liczba pozwów. Zatem większa efektywność pracy sędziów ma decydujący wpływ na zmniejszenie się liczby spraw frankowych w sądach.
Na razie jest za wcześnie aby wyrokować czy bilans osiągnięć Pełnomocniczki MS będzie na wyraźnym plusie. Wszelkie inicjatywy mające na celu udrożnienie sądów i przyspieszenie procedowania spraw frankowych należy ocenić pozytywnie. Warto też zwrócić uwagę na to, że dr Wiewiórowska-Domagalska nie pozostawiła nigdy cienia wątpliwości, że sądy krajowe są bezwzględnie związane orzecznictwem TSUE, które jest zdecydowanie prokonsumenckie. Nie ukrywała też faktu, że jest zwolenniczką ustawy, która rozwiązałaby problem frankowy nie tylko na poziomie prawnym, ale także społecznym i ekonomicznym, a dodatkowo byłaby korzystna z puntu widzenia wydolności sądów. Jednocześnie nie kwestionowała ona prawa Frankowiczów do walki w sądzie. Świadczy o tym jej wypowiedź sprzed kilku lat, cyt. „Jeśli ktoś ma kredyt frankowy, to tak, oczywiście powinien próbować usunąć z niego klauzule abuzywne i szansa na to, że mu się uda jest niezwykle duża.”
Frankowiczom wątpiącym w dobre intencje duetu A. Bodnar i A. Wiewiórowska-Domagalska polecamy podcast z 2021 roku prowadzony przez ówczesnego Rzecznika Praw Obywatelskich, w którym obecna Pełnomocnik ds. ochrony praw konsumentów była gościem. W tamtym momencie w sądach było zaledwie 30 tys. spraw frankowych, ale oboje rozmówców przewidywało już wówczas poważne problemy sądów w niedalekiej przyszłości oraz konieczność ich dofinansowania, doposażenia kadrowego oraz organizacyjnego, tak aby wyeliminować przewlekłość postępowań. Nie wiadomo, czy już wówczas przeczuwali oni, że to zadanie spadnie właśnie na nich. Adam Bodnar przyrównał wówczas spór Frankowiczów z bankami do biblijnej przypowieści o walce Dawida z Goliatem, przy czym tym drugim była grupa banków wspierana przez ZBP. Po serii kolejnych prokonsumenckich wyroków TSUE (głównie po przełomowym wyroku z czerwca 2023 roku w sprawie wynagrodzenia za korzystanie z kapitału) dziś możemy powiedzieć, że olbrzym został pokonany.
Podsumowanie
Półtora roku sprawowania przez dr Wiewiórowską-Domagalską funkcji Pełnomocniczki MS ds. ochrony praw konsumentów zaowocowało konkretnymi projektami reform. Na razie większość z nich jest w fazie przygotowania, ale trzeba mieć nadzieję, że cyfryzacja postępowań i poprawa organizacji pracy sądów powiedzie się.
Zarówno program „Cyfrowy Sąd” jak i dedykowany do spraw frankowych projekt Digitalny Asystent Sędziego mają charakter etapowy, modułowy a ich realizacja jest rozłożona na kilka lat. Jeszcze w tym roku sądy mają otrzymać pierwsze moduły DAS, które mają wspomóc pracę sędziów.
Już widać w sądach przyspieszenie, poprawę załatwialności spraw frankowych oraz efektywności pracy sędziów. Faktem są zmiany organizacyjne w sądach w Poznaniu i w Warszawie, gdzie wyodrębniono sekcje i wydziały frankowe. W części wydziałów cywilnych rozpoznających sprawy frankowe zwiększyła się też obsada etatów asystenckich. Są to niewątpliwie zmiany in plus.
