Komisja Nadzoru Finansowego umorzyła postępowania wobec banków, które przekazywały dane do indeksu referencyjnego WIRON – pierwotnie planowanego następcy WIBOR-u. Decyzja zapadła po audycie GPW Benchmark wykazującym nieprawidłowości w danych dostarczanych przez banki-panelistów. KNF i administrator indeksu przekonują, że błędy były niezamierzone, niewielkie i zostały naprawione, więc sankcje nie są potrzebne. Czy taka argumentacja rzeczywiście się broni? Poniżej analizujemy siłę, spójność i wiarygodność przedstawionych argumentów – tam, gdzie są przekonujące, przyznajemy rację, a gdzie budzą wątpliwości, poddajemy je krytyce.
Kontekst: reforma wskaźników i sprawa WIRON
Reforma wskaźników referencyjnych w Polsce od kilku lat nabiera tempa, wpisując się w globalny trend odchodzenia od stawek typu IBOR (jak WIBOR) na rzecz stawek wolnych od ryzyka (tzw. risk-free rate). Po głośnych skandalach z manipulacją LIBOR-em na świecie, wiele krajów zastąpiło tradycyjne wskaźniki nowymi, opartymi o rzeczywiste transakcje na rynku finansowym. W Polsce politycy w 2022 r. postanowili przyspieszyć te zmiany – rząd zapowiadał zastąpienie WIBOR-u nowym wskaźnikiem już od 1 stycznia 2023 r., by ulżyć kredytobiorcom w obliczu gwałtownie rosnących rat. Ostatecznie tak szybkie tempo okazało się nierealne, ale dało impuls do prac nad nowym benchmarkiem.
Pierwotnie następcą WIBOR-u miał zostać indeks WIRON (Warsaw Interest Rate Overnight), opracowywany przez spółkę GPW Benchmark. Powstał on z inicjatywy Narodowej Grupy Roboczej ds. reformy wskaźników (NWG) i początkowo funkcjonował pod nazwą WIRD. Docelowo jednak zdecydowano się na wskaźnik o nazwie POLSTR (Polish Short Term Rate), co ogłoszono na przełomie 2024/2025 roku. POLSTR ma stać się kluczowym punktem odniesienia dla oprocentowania kredytów i instrumentów finansowych w złotych, zastępując WIBOR w latach 2025–2027.
WIRON odegrał ważną rolę przejściową – zanim stał się oficjalnym „benchamrkiem”, GPW Benchmark od 2019 r. testowo go obliczał i publikował jego wartości historyczne. Pod koniec 2022 r., gdy dyskusje o zastąpieniu WIBOR-u nabrały politycznego rozgłosu, GPW Benchmark przeprowadził audyt danych używanych do kalkulacji WIRON. Audyt wykazał pewne nieprawidłowości, co skłoniło KNF do przyjrzenia się sprawie bliżej. Jesienią 2023 r. wszczęto postępowania administracyjne wobec banków dostarczających dane do WIRON, by ustalić, czy naruszyły one wymogi należytej kontroli jakości danych, określone w unijnym rozporządzeniu BMR. Dziś znamy finał tej sprawy – KNF umorzyła postępowania bez nakładania kar. Przyjrzyjmy się, jak uzasadniono taką decyzję i co wynika z audytu.
Wyniki audytu GPW Benchmark: skala i charakter błędów
GPW Benchmark, administrator indeksu WIRON, przeanalizował dane z okresu od stycznia 2019 do 22 grudnia 2022 r. Audyt wykazał nieznaczne odchylenia wartości indeksu po korekcie danych transakcyjnych. Okazało się, że w nieco ponad połowie obserwacji z badanego okresu (524 na 1007 dni, ok. 52%) wystąpiła jakaś zmiana wartości WIRON po wprowadzeniu poprawionych danych. Na pierwszy rzut oka ponad połowa dni z korektą może wyglądać poważnie, ale kluczowy jest rozmiar tych różnic:
Minimalna skala odchyleń: W 449 dniach (na 524 skorygowanych) indeks WIRON został po audycie nieznacznie obniżony – średnio o 1,2 punktu bazowego (0,012 pkt proc.). W 75 przypadkach nieznacznie wzrósł – średnio o 0,5 pb (0,005 pkt proc.). Dla kontekstu: 1 punkt bazowy to jedna setna punktu procentowego, więc zmiany rzędu jednego pb są praktycznie kosmetyczne. W całym badanym okresie WIRON oscylował w przedziale 5,75–6,50%, a więc drobne korekty nie wpłynęły znacząco na poziom indeksu.
Większość zmian poniżej progu istotności: Aż 422 z 524 zaobserwowanych odchyleń (czyli ~80%) było tak małych, że nie przekroczyły progu istotności 2 pb, określonego w regulaminie indeksu WIRON. Innymi słowy, gdyby wówczas WIRON był już oficjalnym benchmarkiem z obowiązującymi zasadami, te drobne różnice nie spowodowałyby nawet formalnej rewizji wartości indeksu.
Rzadkie większe odchylenia: Największe różnice (w ujęciu bezwzględnym) zdarzyły się sporadycznie. Tylko 3 razy korekta przekraczała 10 pb, a 14 razy była w przedziale 5–10 pb. Kolejne 85 dni miały odchylenia między 2 a 5 pb. Te kilkanaście przypadków większych zmian zasługują na uwagę, ale nadal mowa o wartościach rzędu kilku setnych procenta, co z perspektywy całego indeksu nie jest zmianą fundamentalną.
Wnioski z audytu: skala błędów okazała się ograniczona głównie do drobnych odchyleń. Mówiąc obrazowo, na wykresie porównującym kurs WIRON sprzed i po rewizji obie linie niemal się pokrywały – różnice były tak niewielkie, że trudno je dostrzec gołym okiem. To sugeruje, że choć błędy występowały często, to ich wpływ na sam poziom indeksu był marginalny. Nie zanotowano sytuacji, by WIRON – który miał stać się bazą do wyliczania odsetek dla kredytów – był zaniżony lub zawyżony o kilkadziesiąt punktów bazowych na skutek wadliwych danych. Kluczowe wskaźniki finansowe (jak wysokość rat kredytowych opartych na WIRON, gdyby takie były) nie doznałyby więc istotnego uszczerbku.
Co ważne, audyt objął również analogiczne indeksy WIBID i WIBOR (poprzedników WIRON), gdzie także stwierdzono nieprawidłowości, ale – jak podkreślono – po stronie administratora nie doszło do błędów w samym procesie obliczania indeksów. Winny okazał się nie algorytm czy metodologia GPW Benchmark, lecz jakość danych dostarczanych przez panel bankowy.
Techniczne przyczyny nieprawidłowości: opóźnienia i błędne klasyfikacje
Skoro wpływ na wartości WIRON był mały, nasuwa się pytanie: co było źródłem tylu drobnych błędów? Z raportu GPW Benchmark i odpowiedzi udzielonych Business Insiderowi wynika jasno, że problemem była jakość i terminowość danych dostarczanych przez banki, a nie jakakolwiek świadoma manipulacja. W szczególności wskazano dwie kategorie przyczyn technicznych:
Opóźnione przekazanie danych: Część banków spóźniała się z raportowaniem swoich transakcji na rynku depozytowym. Jeśli dane o zawartych transakcjach docierały do administratora po czasie (np. po wyznaczeniu dziennej wartości indeksu), konieczne było późniejsze skorygowanie indeksu WIRON, gdy te dane zostały uwzględnione. Tego typu opóźnienia oznaczają, że pierwotna wartość indeksu nie uwzględniała wszystkich transakcji, ale korekta dodawała brakujące informacje.
Błędne klasyfikacje kontrahentów i inne błędy systemowe: Audyt wykrył systematyczne błędy polegające na nieprawidłowej kategoryzacji podmiotów, z którymi banki zawierały transakcje. Przykładowo, transakcje z niektórymi instytucjami mogły być zaklasyfikowane nie do tej grupy kontrahentów (np. przedsiębiorstwo zamiast instytucji finansowej), co wpływało na sposób uwzględnienia ich w kalkulacji indeksu. Rzadziej zdarzały się również niedopasowania w systemach informatycznych banków – różnice w formacie danych czy błędy integracji, które skutkowały przekazywaniem niepełnych lub błędnych informacji.
GPW Benchmark zwraca uwagę, że wiele korekt danych wynikało z przeprowadzonego na ich wniosek Audytu Transmisji Danych – specjalnej kontroli mającej usprawnić proces przekazywania informacji. Innymi słowy, administrator sam aktywnie szukał „wąskich gardeł” i niedoróbek w procedurach raportowania. Rezultat? Ujawnienie opisanych wyżej błędów systematycznych, czyli powtarzających się uchybień o źródłach proceduralnych, a nie jednorazowych pomyłek ludzkich. To ważne rozróżnienie: błąd systematyczny oznacza, że pewien element procesu był wadliwie zaprojektowany lub egzekwowany, co prowadziło do powtarzalnego odchylenia danych. Dobrą wiadomością jest to, że wykrycie takiego błędu pozwala go trwale wyeliminować poprzez zmianę procedur lub systemów – co najwyraźniej nastąpiło po audycie.
Jednocześnie podkreślono kategorycznie, że nie stwierdzono próby manipulacji indeksem. Błędy były skutkiem niedoskonałości operacyjnych, a nie celowego działania banków mającego zniekształcić poziom WIRON. To stawia całą sprawę w zupełnie innym świetle niż np. afera LIBOR sprzed dekady – tam bankierzy świadomie zaniżali/ zawyżali stawki dla zysku, tutaj zaś banki co najwyżej nie dopilnowały terminów lub konfiguracji IT. Warto wspomnieć, że sygnał o możliwych nieprawidłowościach pochodził właśnie od jednego z banków-panelistów. Świadczy to o pewnej kulturze samooczyszczania – bank sam zgłosił problem, co uruchomiło audyt i naprawę błędów. Taka postawa wzmacnia wiarygodność sektora, sugerując, że celem nie było zamiatanie spraw pod dywan, lecz rzeczywiste podniesienie jakości wskaźnika.
Argumenty KNF: brak sankcji dzięki realizacji celu nadzorczego
Po ujawnieniu błędów KNF stanęła przed dylematem: karać banki za naruszenie obowiązków, czy ograniczyć się do zaleceń i monitoringu? Formalnie rzecz biorąc, unijne Rozporządzenie BMR (Benchmark Regulation) wymaga od banków przekazujących dane posiadania solidnych ram kontroli wewnętrznej, zapewniających rzetelność, dokładność i wiarygodność danych wejściowych. Fakt, że doszło do szeregu błędów, mógł sugerować niedostatki tych kontroli. KNF wszczął więc postępowania administracyjne w kierunku nałożenia kar pieniężnych na banki – podstawą prawną był art. 176i ust. 1 pkt 4 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, odwołujący się do wymogów BMR.
Teraz, po analizie zebranych materiałów, KNF uznała, że nie ma uzasadnienia do wymierzenia sankcji. Jak poinformował rzecznik UKNF Jacek Barszczewski, Komisja oceniła „całokształt okoliczności” i stwierdziła brak podstaw do nakładania kar administracyjnych, w konsekwencji czego postępowania zostały umorzone. To kluczowe stwierdzenie: organ nadzoru przyznaje, że doszło co prawda do uchybień, ale nie na tyle poważnych czy zawinionych, by kara była konieczna.
Dlaczego KNF odpuściła kary? Barszczewski wyjaśnia, że dzięki działaniom nadzorczym Komisji, działaniom GPW Benchmark oraz samych banków-panelistów, osiągnięto cel nadzorczy – znacznie zminimalizowano ryzyko występowania podobnych błędów w przyszłości. Innymi słowy, problemy zostały naprawione: procedury poprawiono, systemy usprawniono, a banki wyciągnęły wnioski. Skoro cel w postaci zapewnienia rzetelności danych został zrealizowany bez sięgania po finansowe kary, to KNF uznała, że dodatkowe sankcje nie przyniosą już wartości dodanej. Logika jest zrozumiała: nadzór ma przede wszystkim zagwarantować stabilność i uczciwość rynku. Jeśli można to osiągnąć poprzez środki korygujące i współpracę z podmiotami, kara staje się opcją ostateczną.
Warto dodać, że informacja o umorzeniu postępowań nie była publicznie ogłoszona fanfarami przez KNF, lecz wyszła na jaw przy okazji raportów finansowych banków za I półrocze 2025. Kilka dużych instytucji – m.in. PKO BP, Pekao, Santander, ING, mBank, Millennium, BNP Paribas – ujawniło w swoich sprawozdaniach, że w maju 2025 r. KNF zamknęła postępowania z jesieni 2023 r. dotyczące potencjalnych naruszeń przy WIRON. To pokazuje, że praktycznie cały panel bankowy uwikłany w raportowanie danych do WIRON został objęty dochodzeniem i równocześnie cały został z niego zwolniony bez konsekwencji finansowych. Decyzja KNF dotyczyła więc systemowego zjawiska, a nie incydentalnego przewinienia pojedynczej instytucji.
Krytyczna ocena argumentacji: czy brak kar rzeczywiście słuszny?
Z punktu widzenia analityka finansowego argumentacja KNF i GPW Benchmark w wielu aspektach wydaje się logiczna i przekonująca. Oto najważniejsze argumenty przemawiające na korzyść decyzji o braku kar – oraz wątpliwości, które również warto rozważyć:
➕ Błędy nie wpłynęły istotnie na poziom indeksu: Jak wykazano, odchylenia WIRON były minimalne, a większość z nich mieściła się poniżej progu istotności. Nie doszło do sytuacji, w której wadliwe dane mogły wprowadzić w błąd uczestników rynku lub zaszkodzić klientom (np. poprzez znacząco zawyżone raty kredytów). Skoro brak realnej szkody, to podejście naprawcze zamiast karnego wydaje się uzasadnione.
➕ Brak dowodów manipulacji, działanie w dobrej wierze: Audyt jednoznacznie wskazał, że uchybienia były niezamierzone – to rezultat błędów proceduralnych, a nie celowego fałszowania danych. Banki nie próbowały ugrać na WIRON własnych korzyści kosztem rzetelności rynku. Co więcej, sam fakt zgłoszenia problemu przez bank sugeruje, że instytucjom zależało na transparentności. W takiej sytuacji nadmierne karanie mogłoby wręcz zniechęcać banki do samodzielnego ujawniania potknięć w przyszłości. KNF, uznając dobrą wolę banków, wysyła sygnał: doceniamy współpracę i szybką naprawę błędów.
➕ Cel osiągnięty – ryzyko błędów zminimalizowane: Z perspektywy nadzoru najważniejsze jest zapobieganie powtórce problemu. Tutaj zastosowano klasyczny model „comply and remedy” zamiast „name and shame”. Dzięki audytowi i wdrożeniu zaleceń GPW Benchmark proces raportowania danych został usprawniony. KNF podkreśla, że ryzyko kolejnych pomyłek jest teraz znacząco mniejsze. Jeśli założymy, że to prawda (a brak nowych sygnałów o nieprawidłowościach zdaje się to potwierdzać), to karanie za błędy sprzed lat, już naprawione, miałoby charakter czysto represyjny, nie wnosząc dodatkowego bezpieczeństwa dla systemu.
➖ Czy na pewno żadnych podstaw do kar? Wątpliwość może budzić sformułowanie, że „nie ma uzasadnienia” do nałożenia sankcji. Przecież faktycznie doszło do naruszenia wymogów BMR – kontrola wewnętrzna banków okazała się niedoskonała, skoro wystąpiły błędy w ponad połowie dni objętych audytem. KNF mógł uznać, że samo naruszenie (choć mało szkodliwe) zasługuje na symboliczne ukaranie dla zasady. W oczach niektórych obserwatorów rezygnacja z choćby minimalnych kar może być odebrana jako pobłażliwość wobec banków lub dowód ich silnej pozycji negocjacyjnej. Czy mniejszy bank albo podmiot spoza sektora mógłby liczyć na tak łagodne potraktowanie? – to pytanie retoryczne, które mogą zadawać krytycy.
➖ Sygnał dla rynku i reputacja nadzoru: KNF stoi na straży zaufania do rynku finansowego. Fakt, że niemal wszystkie największe banki zaliczyły wpadkę przy raportowaniu nowego wskaźnika, jest potencjalnie poważnym zgrzytem wizerunkowym. Można argumentować, że dla przykładu regulator powinien był nałożyć choćby niewielkie kary, by zaznaczyć, że wymagania formalne to nie pusty zapis. Brak sankcji może rodzić pokusę bagatelizowania obowiązków – skoro nic nam za to nie grozi, to po co tak drobiazgowo pilnować każdego szczegółu? KNF zapewne liczy, że samo postępowanie i audyt wystarczająco zdyscyplinowały banki, ale efekt prewencyjny kary pieniężnej bywa nie do przecenienia w dużych organizacjach.
➖ Ujawnione słabości nadzoru i procedur: Sprawa WIRON może być też analizowana w kategoriach lekcji na przyszłość. Czy nadzór mógł wcześniej wychwycić, że banki mają problemy z danymi? Być może, gdyby GPW Benchmark jeszcze wcześniej przeprowadził taki audyt, uniknięto by „hurtowej” korekty danych z aż 3 lat. Z drugiej strony, WIRON przed 2023 r. nie był powszechnie wykorzystywany w kontraktach finansowych – stanowił raczej poligon doświadczalny. Można więc bronić tezy, że etap testowy służył właśnie wyłapaniu błędów bez narażania klientów. KNF finalnie zadziałała, gdy tylko dostała sygnał o nieprawidłowościach, co świadczy o reaktywności nadzoru. Jednak fakt, że to bank zgłosił problem, a nie nadzorca sam go wykrył, pokazuje, iż system kontroli ex ante mógł nie zadziałać w pełni. Publiczne nagłośnienie tej sprawy (m.in. przez media) jest z kolei sygnałem dla opinii publicznej, że nawet przy tak technicznych kwestiach jak indeksy referencyjne transparentność jest zapewniona – brudy zostały wyprane przy otwartym oknie, a nie za zamkniętymi drzwiami.
Szerszy kontekst: z WIRON do POLSTR pod presją czasu
W tle całej dyskusji warto mieć na uwadze dynamiczny kontekst zmiany indeksów w Polsce. Decyzja o wprowadzeniu WIRON zapadła w atmosferze pewnej presji politycznej – pojawiały się głosy, że WIBOR jest „sztucznie zawyżony” i szkodzi kredytobiorcom, więc nowy wskaźnik powinien przynieść niższe oprocentowanie kredytów. Rządzący politycy naciskali, by reformę przyspieszyć, stąd zapowiedzi nierealistycznie wczesnego terminu zastąpienia WIBOR. Ta presja mogła wywołać pośpiech we wczesnej fazie implementacji WIRON. Czy pospieszna praca sprzyjała błędom?Niewykluczone, że tak – banki i administrator mieli napięte harmonogramy, by szybko zbudować historię notowań WIRON i przygotować infrastrukturę, co mogło skutkować niedopatrzeniami. Na szczęście, jak wykazaliśmy, błędy okazały się drobne i wychwycone zawczasu.
Interesujący jest też fakt, że WIRON ostatecznie nie stał się docelowym następcą WIBOR-u. Pod koniec 2024 r. Narodowa Grupa Robocza zaproponowała nowy wskaźnik WIRF (Warsaw Interbank Reference Rate), który w styczniu 2025 r. przemianowano na POLSTR. Ten ruch można odczytywać jako korektę kursu: być może doświadczenia z WIRON (w tym wykryte problemy) skłoniły decydentów do dopracowania metodologii i uruchomienia nowego indeksu pod nową nazwą, by odciąć się od dawnych niedoskonałości. POLSTR jest tworzony w oparciu o dane z depozytów niezabezpieczonych między instytucjami finansowymi, a więc zbliżony metodologicznie do WIRON, ale dopięty na ostatni guzik i promowany jako w pełni wiarygodny benchmark. Jego oficjalne wyznaczanie ruszyło w 2025 r., a pierwsze emisje obligacji skarbowych oparte o POLSTR miały stać się kamieniem milowym popularyzacji tego wskaźnika.
Na arenie międzynarodowej polskie reformy wpisują się w szerszy trend: LIBOR zastąpiono przez SONIA, SOFR, €STR i inne stopy wolne od ryzyka, a proces ten wszędzie niósł wyzwania techniczne. Nasz przypadek WIRON pokazuje, że trudności okresu przejściowego nie omijają nikogo, ale kluczowe jest, jak się na nie reaguje. W Polsce reakcją była wnikliwa kontrola, poprawki i finalnie decyzja, by iść naprzód z ulepszonym wskaźnikiem POLSTR. Politycy dostali trochę wolniejszy, ale za to bezpieczniejszy proces reformy – co z perspektywy stabilności finansowej wydaje się zdrowym kompromisem.
Wnioski: czy decyzja KNF służy interesowi publicznemu?
Ocena jakości argumentacji KNF i GPW Benchmark w sprawie WIRON wypada generalnie pozytywnie. Przedstawione uzasadnienia są spójne z faktami: audyt wykazał niewielki wpływ błędów na indeks, a działania naprawcze zostały podjęte szybko i skutecznie. KNF słusznie uznała, że nadrzędnym celem nadzoru nie jest karanie dla samego karania, lecz zapewnienie rzetelności wskaźników – a ten cel udało się osiągnąć bez sięgania po finansowe sankcje. W tym sensie decyzja o umorzeniu postępowań leży w interesie publicznym: nie osłabia zaufania do banków (bo nie ma mowy o oszustwie), a jednocześnie pokazuje, że mechanizmy kontrolne działają i potrafią wychwycić oraz skorygować nieprawidłowości.
Nie oznacza to jednak, że sprawę można zupełnie zbagatelizować. Zaufanie publiczne to kruche dobro – gdyby podobne błędy pojawiły się na późniejszym etapie, gdy POLSTR będzie już powszechnie stosowany, konsekwencje mogłyby być poważniejsze. Dlatego ważne jest, by sektor bankowy potraktował tę historię jako ostrzeżenie i lekcję. Brak kary nie zwalnia z obowiązku stałego udoskonalania procedur kontroli danych. KNF z kolei musi zachować czujność: dziś wykazała się rozwagą i elastycznością, ale jutro może zajść potrzeba twardszej ręki, jeśli naruszenia będą istotniejsze.
Reasumując, decyzja KNF w sprawie banków-panelistów WIRON wydaje się wyważona i merytorycznie uzasadniona, choć nie pozbawiona ryzyka wizerunkowego. Ważne, że osiągnięto poprawę jakości danych i wiarygodności wskaźnika bez rozlewu krwi – to buduje obraz regulatora, który jest wymagający, ale też sprawiedliwy. Z punktu widzenia stabilności systemu finansowego i interesu publicznego to konkluzja budująca: nowy indeks referencyjny rodził się w bólach, ale z tych błędów wyciągnięto wnioski na przyszłość. Oby POLSTR, następca WIRON-u, startował już z czystą kartą i pełnym zaufaniem uczestników rynku.
