Czy era kredytów opartych na zmiennej stopie WIBOR dobiega końca? Do Trybunału Sprawiedliwości UE właśnie trafiły dwa nowe pytania prejudycjalne dotyczące hipotek złotowych opartych o WIBOR. Warszawski i krakowski sąd zadały pytania, które mogą wyznaczyć punkt zwrotny w sądowej batalii tysięcy polskich kredytobiorców. Stawką jest nie tylko los konkretnych umów, ale potencjalnie przyszłość całego modelu oprocentowania kredytów w Polsce. Nowe pytania – bardziej frontalne niż dotychczas rozważane przez TSUE – podważają fundamenty prawne zmiennego oprocentowania opartego o WIBOR i zmuszają unijny Trybunał do odpowiedzi, czy taki mechanizm jest zgodny z prawem konsumenckim UE.
Warszawski sąd: WIBOR sprzed 2018 r. pod lupą
25 września 2025 r. Sąd Okręgowy w Warszawie (XXVIII Wydział Cywilny) skierował do TSUE pytania prejudycjalne w sprawie kredytu hipotecznego z zmiennym oprocentowaniem opartym o WIBOR (sprawa zarejestrowana pod sygn. C-630/25). Wątpliwości warszawskiego sądu dotyczą okresu sprzed wejścia w życie unijnych regulacji nadzorczych – czyli sprzed 2018 roku, gdy wskaźnik WIBOR funkcjonował na zasadzie samoregulacji rynku. Przed lipcem 2017 r. stawki WIBOR były ustalane w procedurze fixingu przez Stowarzyszenie ACI Polska – prywatne zrzeszenie dealerów finansowych. Innymi słowy, nie był to oficjalny wskaźnik nadzorowany przez organy państwowe, a metodologia jego wyznaczania nie miała podstawy w przepisach prawa powszechnie obowiązującego. Co więcej, wysokość stawek zależała w praktyce od deklaracji kilku największych banków (w tym kredytującego banku), a nie od rzeczywiście zawieranych transakcji na rynku międzybankowym.
Sąd sygnalizuje, że bank mógł mieć wpływ na poziom WIBOR, a jednocześnie nie dopełnił obowiązku przejrzystego poinformowania kredytobiorcy, kto i jak kształtuje ten wskaźnik oraz jakie wartości osiągał on w przeszłości. W umowie z 2010 r., która stanowi kanwę sprawy, klientowi nie zaoferowano także alternatywy w postaci kredytu o stałym oprocentowaniu – był on więc poniekąd zmuszony zaakceptować zmienną stopę opartą o WIBOR. Zdaniem sądu taka sytuacja, w której bank uczestniczy w ustalaniu nieurzędowego wskaźnika wymykającego się spod kontroli konsumenta, wykorzystuje znaczącą nierównowagę stron ze szkodą dla kredytobiorcy. Warszawski sąd pyta zatem TSUE, czy klauzule odsyłające do WIBOR-u ustalanego przed 2018 rokiem przez podmiot prywatny mogą zostać uznane za nieuczciwe (abuzywne) z uwagi na naruszenie wymogu transparentności i równowagi kontraktowej. W szczególności istotna ma być ocena, czy bank – działając w dobrej wierze – mógł rozsądnie założyć, że konsument zgodziłby się na zmienne oprocentowanie, gdyby wiedział, że WIBOR nie jest oficjalnym, w pełni obiektywnym wskaźnikiem rynkowym.
W pytaniu z Warszawy podkreślono również konieczność ustalenia, jakie skutki dla umowy kredytu miałoby stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunków wprowadzających WIBOR. Sąd Okręgowy wprost zaznaczył, że jego zdaniem uznanie klauzul WIBOR-owych za abuzywne powinno skutkować nieważnością całej umowy od momentu jej zawarcia. Warto dodać, że sprawa warszawska dotyczy kredytu z 2010 r., a więc zawartego przed wejściem w życie unijnego rozporządzenia BMR, które od 2018 r. objęło WIBOR formalnym nadzorem KNF. To odróżnia ją od pierwszej „wiborowej” sprawy w TSUE (C-471/24 z pytaniami Sądu w Częstochowie), opartej na umowie z 2019 r.. Innymi słowy, w sprawie warszawskiej nie obowiązywały jeszcze przepisy prawa krajowego ani unijnego regulujące wskaźnik WIBOR, co dodatkowo uwydatnia wątpliwości co do prawnej legitymacji takiego wskaźnika w obrocie konsumenckim.
Zdaniem dr. Dawida Rogozińskiego (Uniwersytet Gdański), szczególnie doniosła będzie odpowiedź TSUE na pytanie o ewentualną nieuczciwość klauzul odsyłających do wskaźnika WIBOR ustalanego przez ACI Polska bez oparcia w transakcjach rzeczywistych. Ocenia on, że Trybunał stanie przed fundamentalnym zagadnieniem: czy prywatnie kreowany indeks finansowy, wpływający na koszt kredytu konsumenta, spełnia standardy przejrzystości i rzetelności wymagane unijną dyrektywą 93/13. Jeśli TSUE uzna takie klauzule za abuzywne, może to oznaczać konieczność usunięcia WIBOR-u z umówlub nawet ich pełnego unieważnienia – co byłoby dla sektora bankowego wstrząsem porównywalnym z „aferą frankową” sprzed kilku lat.
Krakowski sąd: brak limitu oprocentowania a dyrektywa 93/13
Drugie nowe pytanie prejudycjalne wyszło z Sądu Okręgowego w Krakowie (postanowienie z 28 lipca 2025 r., VIII Wydział Cywilny). W tym przypadku w centrum uwagi znalazła się ogólna konstrukcja prawna zmiennego oprocentowania – to, na co pozwala polskie prawo, a co zdaniem sądu może być nie do pogodzenia z unijną ochroną konsumenta. Krakowski sąd zauważył, że zgodnie z polską ustawą o kredycie hipotecznym oprocentowanie zmienne stanowi sumę wskaźnika referencyjnego (np. WIBOR) i marży banku (art. 29 ust. 2). Problem polega jednak na tym, że przepisy krajowe w praktyce nie wyznaczają żadnych maksymalnych granic wzrostu tak ustalonego oprocentowania. Wskaźnik WIBOR i marża mogą rosnąć bez ograniczeń przez cały czas trwania umowy – jedynym teoretycznym „sufitem” są odsetki maksymalne z Kodeksu cywilnego, które jednak same zmieniają się wraz ze stopami procentowymi NBP. Sąd wskazuje, że odsetki maksymalne nie stanowią realnej ochrony dla kredytobiorcy, bo również podlegają wahaniom – np. od 2019 do 2025 r. podniosły się z 7,2% do aż 20,5%. W efekcie konsument nie ma żadnej pewności, jak wysokie może być oprocentowanie jego kredytu w przyszłości, a tym samym jak bardzo może wzrosnąć rata, którą będzie musiał płacić.
Krakowski sąd pyta więc TSUE, czy taka sytuacja jest zgodna z dyrektywą 93/13 o nieuczciwych warunkach umownych. Innymi słowy, czy polska regulacja pozwalająca na nieograniczone wahania oprocentowania zmiennego (WIBOR + marża, bez sztywnego limitu) zapewnia równowagę kontraktową, czy też stawia konsumenta na z góry przegranej pozycji względem banku. Dyrektywa wymaga, by warunki umów z konsumentami nie powodowały rażącej dysproporcji praw i obowiązków stron ze szkodą dla słabszej strony (art. 3 ust. 1 dyrektywy). Zdaniem sądu brak jakichkolwiek „bezpieczników” ograniczających ryzyko po stronie klienta może tę zasadę naruszać. Konsument nie może zostać obciążony w całości ryzykiem zmiennej stopy procentowej, szczególnie jeśli nie ma możliwości oszacowania skutków ekonomicznych takiego ryzyka w długim okresie. Sąd zauważa, że przeciętny klient, zawierając umowę, powinien móc określić maksymalną wysokość oprocentowania, jaką może zostać obciążony – tymczasem w obecnym modelu nie zna on górnego pułapu swojego zobowiązania.
W uzasadnieniu pytania z Krakowa podkreślono, że banki często nie informowały wprost o nieograniczonym charakterze ryzyka stopy procentowej. Materiały dostarczane klientom mogły sugerować, że oprocentowanie nie przekroczy pewnego poziomu (np. odsetek maksymalnych), co okazało się złudne. W praktyce, gdy stopy NBP gwałtownie wzrosły w latach 2022–2023, odsetki maksymalne poszybowały do ponad 20% i raty wielu kredytów niemal się podwoiłyl. Taka skala podwyżek obciążeń finansowych nie była dla konsumentów wyobrażalna przy podpisywaniu umów. Sąd w Krakowie wskazał, że iluzoryczne poczucie bezpieczeństwa wynikające z istnienia odsetek maksymalnych nie spełnia celu dyrektywy 93/13 – bo nie chroni realnie przed nadmiernym wzrostem kosztów kredytu. Jeśli TSUE podzieli tę argumentację, może uznać, że klauzule zmiennego oprocentowania (pozbawione suwaka ograniczającego wzrost stopy) są nieprzejrzyste i krzywdzące dla konsumenta. W konsekwencji polskie sądy musiałyby eliminować takie postanowienia z umów – co w praktyce oznaczałoby „odwiborowanie” kredytu, czyli pozostawienie go wyłącznie na stałej marży, bądź nawet unieważnienie całej umowy, jeśli bez klauzuli odsetkowej nie da się jej dalej wykonywać.
Mec. Paweł Stalski, komentując sprawę krakowską, zauważa że jest to bezprecedensowe zakwestionowanie ustawowego modelu oprocentowania kredytu. Sąd pyta de facto, czy polski prawodawca – pozwalając na formułę „WIBOR + marża” bez żadnych limitów – nie uchybił standardom dyrektywy 93/13. Pytanie wykracza zatem poza konkretną umowę: dotyka systemowego problemu braku przewidywalności kosztów kredytu dla konsumenta. W ocenie mec. Stalskiego odpowiedź TSUE może mieć ogromne znaczenie nie tylko dla tej sprawy, ale dla wszystkich kredytów złotowych ze zmiennym oprocentowaniem– bo jeśli ogólny model okaże się sprzeczny z prawem UE, konieczne będzie dostosowanie praktyki rynkowej, a być może i zmiana przepisów krajowych.
Lawina pytań prejudycjalnych z polskich sądów
Warszawskie i krakowskie pytania to kolejne z całej serii wystąpień polskich sądów do TSUE w sprawie WIBOR-u. Przez ostatnie kilkanaście miesięcy sędziowie z różnych regionów kraju coraz śmielej korzystają z trybu prejudycjalnego, widząc rozbieżności między krajową praktyką a standardami unijnymi. Oto niektóre z dotychczas zgłoszonych spraw:
31 maja 2024 r. – Sąd Okręgowy w Częstochowie (sygn. C-471/24), pierwsze pytania prejudycjalne dotyczące kredytu opartego o WIBOR. Sprawa ta doczekała się już opinii Rzecznika Generalnego TSUE (wydanej 11 września 2025 r.), a wyrok Trybunału spodziewany jest w najbliższych miesiącach.
28 marca 2025 r. – Sąd Rejonowy w Przemyślu (sygn. C-243/25), pytania w sprawie zawieszonej z powództwa kredytobiorcy przeciw bankowi.
30 czerwca 2025 r. – Sąd Okręgowy w Poznaniu (sygnatura krajowa, wniosek oczekuje na nadanie sygn. TSUE), pytania zainicjowane w sprawie o kredyt ze zmiennym oprocentowaniem – podobnie jak inne, wysłane na fali pozwów złotówkowych napływających do sądów w całej Polsce.
…i wiele innych. Dokładna liczba takich spraw nie jest jawna, ale według źródeł medialnych do Luksemburga trafiło już co najmniej kilka kompletów pytań dotyczących WIBOR-u. Z każdym miesiącem pojawiają się kolejne postanowienia odsyłające – co świadczy o narastającym sędziowskim sceptycyzmie wobec klauzul WIBOR-owych.
Warto zauważyć, że część z tych postępowań znika z wokandy TSUE zanim doczeka się wyroku. Banki, obawiając się niekorzystnego precedensu, stosują taktykę ugód – zaspokajają roszczenia kredytobiorców lub proponują korzystne porozumienia, by krajowa sprawa została zakończona i pytania wycofane z Trybunału. Niemniej, skala zjawiska sprawia, że prędzej czy później TSUE będzie musiał odnieść się merytorycznie do problemu WIBOR-u. Sędziowie kierujący pytania prejudycjalne działają bowiem konsekwentnie, a lawina nowych pozwów od „złotówkowiczów” wciąż rośnie.
Nowe pytania wyzwaniem dla TSUE
Dotychczasowy spór o kredyty złotowe z WIBOR-em koncentrował się głównie na obowiązkach informacyjnych banków i przejrzystości umów. W pytaniach prejudycjalnych z Częstochowy czy Przemyśla pytano m.in., czy bank prawidłowo ostrzegł klienta o ryzyku zmiennej stopy i czy konsument rozumiał mechanizm ustalania WIBOR-u. Trybunał Sprawiedliwości UE, opierając się na opiniach Rzecznika Generalnego, jak dotąd dawał do zrozumienia, że wolno badać uczciwość klauzul WIBOR-owych, ale nie wolno podważać samego wskaźnika ani jego metody kalkulacji. Rzeczniczka generalna TSUE Laila Medina stwierdziła we wrześniu, że sąd krajowy musi ocenić, czy zmienne oprocentowanie oparte na WIBOR powoduje znaczącą nierównowagę na niekorzyść konsumenta, jednak ta ocena nie może dotyczyć wskaźnika WIBOR jako takiego ani sposobu jego ustalania. Innymi słowy – to nie legalność WIBOR-u jako indeksu była dotąd kwestionowana, lecz transparentność jego zastosowania w umowie.
Nowe pytania z Warszawy i Krakowa idą jednak dalej. Po raz pierwszy tak wyraźnie zakwestionowano całą konstrukcję zmiennej stopy procentowej opartej na WIBOR. Sąd warszawski de facto podnosi kwestię „uczciwości” samego wskaźnika WIBOR w realiach sprzed objęcia go nadzorem – wskazuje, że przez lata był on ustalany arbitralnie przez banki, bez realnych transakcji, co rodzi pytanie, czy klauzule do niego odsyłające mogą spełniać standard transparentności wymagany prawem UE. Z kolei pytanie krakowskie uderza w systemowy brak ograniczeń – sugeruje, że model prawny „WIBOR + marża bez limitu” sam w sobie może być nieuczciwy wobec konsumenta, skoro naraża go na nieograniczone ryzyko bez adekwatnej ochrony.
Tak sformułowane zagadnienia to dla TSUE duże wyzwanie. Trybunał stanie przed decyzją, czy wychodzić poza dotychczasową linię orzeczniczą i wprost zakwestionować elementy polskiego porządku prawnego dotyczące kredytów. Jeśli TSUE odpowie na nie zgodnie z sugestiami sądów pytających, skutki mogą być daleko idące: od masowego „odwiborowania” kredytów (usuwania WIBOR-u z umów i pozostawiania jedynie marży) aż po konieczność przemyślenia na nowo przepisów krajowych regulujących oprocentowanie kredytów. Z drugiej strony, Trybunał może zechcieć zachować ostrożność – podtrzymać, że badać należy tylko umowy i informacyjny aspekt sprawy, unikając ferowania wyroku o samym wskaźniku czy polskich regulacjach. Taka wstrzemięźliwa postawa oznaczałaby, że rozstrzygnięcia systemowe pozostałyby w gestii ustawodawcy krajowego i polskich organów nadzoru finansowego.
TSUE arbitrem modelu finansowania mieszkań?
Niezależnie od kierunku odpowiedzi, TSUE już wkrótce stanie się arbitrem kluczowych kwestii dla polskiego rynku kredytów hipotecznych. Unijny Trybunał będzie rozstrzygał nie tylko o losie pojedynczych sporów, lecz być może o fundamentach modelu prawnego, na którym przez lata opierało się finansowanie mieszkań w Polsce. Wynik tych postępowań dotknie zarówno tysięcy kredytobiorców, jak i cały sektor bankowy – w grę wchodzą ogromne kwoty zapłaconych odsetek oraz przyszłe zyski banków.
Czy WIBOR w obecnej postaci przetrwa prawny test w Luksemburgu? Czy też czeka nas powtórka scenariusza znanego z kredytów frankowych, gdzie to wyroki TSUE wymusiły zmianę praktyk rynkowych? Odpowiedzi na te pytania poznamy zapewne już w nadchodzącym roku. Jedno jest pewne: tempo i liczba pytań prejudycjalnych z polskich sądów świadczą o powadze problemu. W momencie, gdy krajowe instytucje przez lata utrzymywały, że „wszystko jest w porządku”, to właśnie sędziowie i konsumenci wymusili wzięcie WIBOR-u pod lupę. Teraz oczy całej branży finansowej zwrócone są na TSUE – to on wskaże kierunek, w którym podąży polski rynek kredytowy w kolejnych latach.
