19 czerwca 2025 r. Trybunał Sprawiedliwości UE wydał przełomowy wyrok w sprawie frankowej (C‑396/24), który wstrząsnął dotychczasową strategią banków w sporach z kredytobiorcami frankowymi. Orzeczenie to istotnie ograniczyło roszczenia banków wobec konsumentów – TSUE uznał, że po unieważnieniu umowy kredytu bank nie może żądać od konsumenta zwrotu całej nominalnej kwoty kredytu, jeśli kredytobiorca spłacił już część należności.
Wojna narracyjna: banki triumfują czy konsumenci?
Decyzja TSUE wywołała natychmiastowe poruszenie po obu stronach sporu. Paradoksalnie cieszą się i banki, i frankowicze, choć każda ze stron ogłosiła wyrok swoim sukcesem. Pełnomocnicy banków przekonują jednoznacznie, że Trybunał nakazał odejście od teorii dwóch kondycji – przypominają, że teoria ta pozwalała każdej stronie osobno żądać zwrotu całego spełnionego świadczenia, stąd po unieważnieniu umowy brały się dwa procesy: najpierw pozew konsumenta o raty, potem kontrpozew banku o kapitał. Ich zdaniem wyrok oznacza powrót do teorii salda, czyli uproszczonego rozliczenia „do zera” między kredytobiorcą a bankiem.
Związek Banków Polskich wręcz z satysfakcją przyjął orzeczenie, chwaląc że jego treść „jest zgodna z naszym stanowiskiem prezentowanym od samego początku” . W komunikacie ZBP podkreślono, że Trybunał opowiedział się za modelem rozliczeń zgodnym z teorią salda – rozliczana ma być wyłącznie różnica między świadczeniami stron. „Konsument może dochodzić od banku wyłącznie nadpłaconej kwoty ponad wartość wypłaconego kapitału, zaś bank może żądać dopłaty tylko, gdy suma spłat jest niższa niż kwota kapitału” – ogłosił ZBP. Z punktu widzenia banków to upraszcza spory i ogranicza ryzyka, zwłaszcza te związane z przedawnieniem ich roszczeń o zwrot kapitału. Przedstawiciele sektora zapowiadają też zmianę podejścia – wyrok ma być „dodatkowym impulsem do zawierania ugód” z frankowiczami, jako najszybszej i najefektywniejszej drogi wyjścia z konfliktu .
Zupełnie inaczej akcenty rozkładają reprezentanci frankowiczów. Prawnicy stojący po stronie konsumentów zwracają uwagę, że – wbrew narracji bankowej – wyrok absolutnie nie ogranicza praw klientów banków w dochodzeniu swoich roszczeń. Mec. Jacek Czabański (adwokat frankowiczów) ocenia wręcz, że TSUE ukrócił agresywną taktykę banków polegającą na straszeniu pozwami o cały kapitał (nierzadko przewyższający już saldo zadłużenia) – takie żądania zostały uznane za sprzeczne z prawem UE. Wyrok dotyczy więc tylko roszczeń banków wobec konsumentów, a nie odwrotnie. Co istotne, TSUE nie zakwestionował prawa kredytobiorców do odzyskania wszystkich zapłaconych rat wraz z odsetkami za opóźnienie – konsumenci nadal mogą domagać się pełnej kwoty świadczeń nienależnie spełnionych na rzecz banku. Eksperci z obozu frankowiczów podkreślają, że TSUE chroni konsumentów, a nie banki: uniemożliwia instytucjom finansowym odzyskanie kwot, które de facto już odzyskały w ratach, i zapobiega podwójnemu pozywaniu klientów o to samo .
Prawnicy wskazują też, że wyrok nie jest tak jednoznaczny, jak życzyłyby sobie tego banki. Czy faktycznie oznacza powrót do teorii salda w pełnej krasie? Na forach branżowych i w mediach społecznościowych prawnicy komentują, że “wyrok TSUE nie jest powrotem do salda i nie pozbawia konsumenta odsetek za opóźnienie”. Mówiąc inaczej: banki wciąż muszą oddać wszystko, co pobrały bezprawnie (raty wraz z ustawowymi odsetkami), natomiast konsumenci oddadzą tylko to, co przekraczało kwotę wypożyczonego kapitału – i to tylko jeśli bank zdąży skutecznie o tę różnicę wystąpić.
Co więcej, frankowicze liczą, że orzeczenie przełoży się na powstrzymanie fali pozwów przeciw nim, składanych przez banki niejako “odwetowo”. Takie kontrpozwy, często równoległe do spraw konsumentów, określane są przez frankowiczów mianem SLAPP-ów (strategicznych pozwów przeciw partycypacji) – mają rzekomo wywierać presję i zniechęcać klientów do dochodzenia swoich praw. Teraz, gdy TSUE jasno wskazał nieuczciwość praktyki żądania całego kapitału, argumenty banków w tych sprawach zostały poważnie osłabione. – “Wyrok zwiększa ochronę konsumentów i powinien zastopować pozwy wysyłane przez banki kwestionujące równolegle nieważność umowy” – ocenia jeden z pełnomocników frankowiczów. Oczywiście, nie oznacza to, że banki z dnia na dzień zrezygnują z dochodzenia swoich wierzytelności.
Część ekspertów przewiduje, że instytucje finansowe nadal będą pozywać frankowiczów o zwrot kapitału, obawiając się upływu terminów przedawnienia. Niewykluczone jednak, że coraz częściej banki będą wybierać drogę kompensaty (potrącenia wzajemnych należności) zamiast osobnych pozwów, a także składać bardziej atrakcyjne propozycje ugód, by zamknąć spory polubownie .
Zamieszanie w sądach – od Krakowa po Szczecin
Choć orzeczenie TSUE powinno wyznaczyć jednolity kierunek, w praktyce już widać, że na salach sądowych zapanował pewien chaos interpretacyjny. Sędziowie i prawnicy dyskutują, jak dokładnie stosować nowy wyrok – a rozbieżności widać w różnych ośrodkach w kraju. Nie jest tajemnicą, że jeszcze przed najnowszym wyrokiem orzecznictwo w sprawach frankowych było przytłaczająco jednolite na korzyść konsumentów, ale wciąż zdarzali się „nieprzychylni” sędziowie, którzy szukali sposobów na utrzymanie umowy w mocy lub ograniczenie zwrotów dla frankowiczów.
Teraz ci orzecznicy otrzymali od TSUE wyraźny sygnał, że dotychczasowe odstępstwa są nie do pogodzenia z prawem UE. Mimo to, pierwsze tygodnie po wyroku pokazują, że interpretacja nowych zasad może zależeć od podejścia konkretnego składu orzekającego – co potwierdzają nieoficjalne relacje płynące z sądów m.in. w Krakowie, Toruniu, Poznaniu czy Szczecinie.
Przede wszystkim, Kraków, skąd wyszło pytanie prejudycjalne w sprawie C-396/24, wydaje się gotowy implementować wskazówki TSUE co do joty. Teraz krakowscy sędziowie mają solidne poparcie Luksemburga, by oddalać powództwa banków o zwrot pełnego kapitału (w części pokrytej spłatami) . Można się spodziewać, że w Krakowie era kontrpozwów dobiega końca.
Nieco inne głosy dobiegają z północy Polski. W środowisku frankowiczów dużo dyskutuje się o sytuacji w Szczecinie – miejscowi sędziowie cywilni należą do najbardziej doświadczonych w sprawach kredytów walutowych (tamtejszy Sąd Okręgowy unieważnia większość umów, bo ponad 98% ). Kulisy orzecznicze w Szczecinie ujawniają jednak ciekawą perspektywę: sędzia Henryk Walczewski (powszechnie znany z tego, że wydaje wyroki nie korzystne dla frankowiczów), w komentarzu dla prasy ocenił, że unieważnianie całej umowy bywa wręcz niekorzystne dla konsumenta.
Jego zdaniem stosowanie dwóch kondykcji paradoksalnie „pogarsza sytuację” klienta, bo prowadzi do dwóch wyroków i sztucznego przerzucania kwot – najpierw zasądza się konsumentowi zwrot wszystkich rat, by potem drugim wyrokiem kazać mu oddać kapitał. Sędzia ten wskazuje, że celem dyrektywy 93/13/EWG jest przywrócenie równowagi praw i obowiązków stron poprzez eliminację krzywdzących zapisów umowy, a niekoniecznie całkowite przekreślenie kontraktu. Ta opinia – choć kontrowersyjna dla wielu frankowiczów – pokazuje, że nawet wśród sędziów trwają dyskusje nad optymalnym modelem rozliczeń. Niektórzy orzecznicy zdają się skłaniać ku rozwiązaniom w duchu teorii salda (jedno postępowanie, kompensata roszczeń), argumentując to względami ekonomiki procesu i stabilności systemu prawnego .
Z kolei w Poznaniu i innych dużych sądach (np. Gdańsku czy we Wrocławiu) mówi się głównie o zamieszaniu wokół odsetek. Po wyrokach TSUE z grudnia 2023 r. wydawało się jasne, że bank nie może pozbawiać konsumenta odsetek za opóźnienie od zasądzonej mu kwoty zwrotu świadczeń nienależnych . Jednak w praktyce różne składy sędziowskie w apelacji wciąż orzekają niejednolicie – jedne przyznają frankowiczom odsetki ustawowe od dnia złożenia pozwu (zgodnie z linią prokonsumencką), inne dopiero od wyroku prawomocnego.
Tego typu rozbieżności obserwowane są m.in. w poznańskich orzeczeniach, co odnotowują komentatorzy na prawniczych grupach dyskusyjnych. Niestety, dopóki Sąd Najwyższy albo kolejne wyroki TSUE jednoznacznie nie ujednolicą kwestii odsetek, dużo zależy od indywidualnego składu orzekającego – co przyznają nawet eksperci. Taki stan rzeczy potęguje wrażenie orzeczniczego bałaganu, gdzie finał sporu może zależeć od sądu właściwego czy nawet “szczęścia” do sędziego. To zaś rodzi frustrację kredytobiorców, którzy czują się nierówno traktowani i niepewni wyniku – wraca poczucie sądowej loterii, co podkopuje autorytet wymiaru sprawiedliwości .
Na szczęście, są też pozytywne przykłady praktyk sądowych w terenie. Wspomniany Toruń wyrasta na wzór sprawnego i rzeczowego podejścia do spraw frankowych. Tamtejszy Sąd Okręgowy należy do mniej obłożonych, ale imponuje statystykami: w 2025 r. toruńscy sędziowie wydali już więcej wyroków frankowych (370) niż wyniósł wpływ nowych pozwów (240). Oznacza to, że tempo załatwiania spraw przewyższa napływ nowych – sytuacja marzenie dla frankowiczów czekających na wyroki. Efektywność toruńskiego sądu eksperci tłumaczą dobrą organizacją pracy i konsekwentnym orzecznictwem. Nie słychać stamtąd o ekscesach typu oddalanie powództw konsumentów czy próby „uzdrawiania” umów – przeciwnie, niemal wszystkie wyroki są korzystne dla kredytobiorców, a sprawy kończą się na pierwszej instancji lub szybko w apelacji. Frankowicze z Torunia i okolic nie mają powodów, by zwlekać z pozwami. Podobnie w wielu innych miastach trend jest jednokierunkowy: sądy unieważniają wadliwe kontrakty masowo (w skali kraju ponad 99% prawomocnych wyroków zapada na korzyść klientów), a bankowe argumenty trafiają w próżnię.
Kierunek rozwoju sytuacji – co dalej z bankami i frankowiczami?
Po ostatnich porażkach przed TSUE banki muszą przemyśleć swoją narrację i strategię. Era zwlekania i mnożenia pozwów może dobiegać końca, bo kluczowe argumenty prawne zostały im wybite z ręki. Nie mogą już liczyć ani na zasądzenie całego kapitału w oderwaniu od spłat.
Wydaje się, że najrozsądniejszą taktyką będzie teraz deeskalacja konfliktu: proponowanie korzystniejszych ugód, wycofywanie kontrpozwów tam, gdzie konsument spłacił znaczną część kapitału, oraz szersze korzystanie z potrąceń, by zamknąć wzajemne rozliczenia jednym podpisem. Zresztą sektor bankowy sam to sygnalizuje – ZBP otwarcie wskazuje ugody jako optymalne rozwiązanie, gdyż spory sądowe będzie teraz można szybciej kończyć na prostych zasadach. Już w pierwszym kwartale 2025 r. odnotowano zawarcie ponad 11,4 tys. ugód frankowych, a ich łączna liczba od początku 2024 r. przekroczyła 55 tys. . Można oczekiwać, że ta tendencja nabierze tempa – zwłaszcza gdy banki skalkulują, że dalsze procesy tylko powiększają koszty odsetek (obecnie 11,25% rocznie od zasądzonych kwot działa na nie jak licznik, co skutecznie zniechęca do przewlekania spraw ).
Dla frankowiczów wyrok TSUE to kolejny krok ku ostatecznemu zwycięstwu, ale też sygnał do ostrożności. Z jednej strony konsumenci zyskali pewność, że nie grozi im już oddawanie bankowi sum, które dawno spłacili – to ogromna ulga i wzmocnienie ich pozycji negocjacyjnej. Dlatego klienci powinni, wraz ze swoimi pełnomocnikami, strategicznie podchodzić do procesów– np. rozważyć złożenie oświadczenia o potrąceniu jeszcze w toku postępowania, aby zamknąć kwestię kapitału od razu i zapobiec odrębnemu pozewowi banku. Warto też pilnować tematu odsetek za opóźnienie – mimo że TSUE stoi po stronie konsumentów, w praktyce trzeba dopilnować, by sąd I instancji je zasądził, a w razie apelacji skutecznie bronić tego prawa.
Na horyzoncie pojawia się ponadto inicjatywa legislacyjna – Ministerstwo Sprawiedliwości pracuje nad tzw. ustawą o usprawnieniu postępowań frankowych . Ma ona wprowadzić m.in. rozszerzenie możliwości potrącania roszczeń w jednym procesie oraz inne mechanizmy przyspieszające postępowania. Co znamienne, prawnicy zauważają, że wyrok TSUE może częściowo wyprzedzić te zmiany – być może po prostu wymusi na sądach to, co ustawodawca dopiero planuje wprowadzić. Jeśli tak, projektowana ustawa stanie się mniej pilna lub ulegnie modyfikacji, aby dostosować prawo krajowe do nowej rzeczywistości. W interesie wszystkich stron – konsumentów, banków i państwa – jest bowiem szybkie zakończenie epopei frankowej i odciążenie sądów .
Na finiszu pozostaje pytanie: co dalej? Najbardziej prawdopodobny scenariusz to stopniowe wygaszenie sporu frankowego poprzez połączenie sił rynku i prawa. Szybsze wyroki (dzięki ujednoliceniu linii orzeczniczej i ewentualnym zmianom procedur), więcej ugód i coraz mniej nowych pozwów – to wszystko może stać się rzeczywistością w najbliższych latach. Frankowicze odbiorą swoje pieniądze, banki zamkną księgi z tą toksyczną historią, a polski sektor bankowy wyjdzie z tego kryzysu mądrzejszy. Wyrok TSUE z 19 czerwca 2025 r. już teraz zapisuje się na kartach historii jako moment, w którym prawa konsumentów w UE kolejny raz triumfowały nad kreatywną księgowością i prawnymi wybiegami. Teraz pozostaje obserwować, jak teoria przekuje się w praktykę – na salach rozpraw, w gabinetach zarządów banków i w życiu tysięcy rodzin uwolnionych od pułapki kredytu frankowego. Jedno jest pewne: narracja banków po porażkach przed TSUE musi ulec zmianie, a równowaga w relacji bank-konsument przesuwa się w kierunku bardziej sprawiedliwego rozliczenia przeszłości . Czy będzie to trwała zmiana na lepsze dla rynku i klientów? Wiele wskazuje, że tak – choć droga do pełnej normalizacji jeszcze chwilę potrwa, kierunek został wytyczony i niełatwo będzie go odwrócić.
